Około 70 km od ujścia Łaby do Morza Północnego leży skalista wysepka Helgoland, niegdyś ważna twierdza wojskowa należąca kolejno: do książąt Szlezwiku, do Danii, do Anglii, a od 1890 roku – do Niemiec (za Helgoland Niemcy oddali wtedy Anglikom wyspę Zanzibar u wschodnich wybrzeży Afryki, dziś wchodzącą do Tanzanii). Od pół wieku wysepka nie ma już wprawdzie znaczenia strategicznego, ale jest od ponad dwu wieków popularnym uzdrowiskiem, do którego ściągają ludzie z różnych stron Europy.

        I jak to bywa w uzdrowisku – jedni rzeczywiście odzyskują zdrowie, inni wracają do domów nadal chorzy, ale są i tacy, którzy na Helgolandzie pozostają na zawsze. Nic więc dziwnego, że na miejscowym cmentarzu, obok mogił Fryzów – rdzennych mieszkańców wysepki – są również nagrobki z egzotycznymi dla miejscowych napisami.

ŻYCIE MŁODEGO WROGA LUDU

        Nasz letni dom został „skonfiskowany” w ramach wyroku o „przepadku mienia” ojca. Ale mama nie przyjęła tego do wiadomości – tak jak poprzednio wezwań do opuszczenia mieszkania w Częstochowie, gdzie nadal mieszkaliśmy w tych samych  dwóch pokojach. Nie wiem, jak mama obroniła mieszkanie częstochowskie. Teraz też zignorowała określenie naszego letniego pobytu w Milechowach, jako „nielegalny” wraz z nakazem opuszczenia domu – takie dostała pismo. Podobnie jak w ogóle nie przyjęła do wiadomości całego komunistycznego panowania w Polsce. Ubecja przymierzała się do „przejęcia” naszego domu w Milechowach w ramach owego „przepadku mienia” ojca. Kilka razy obcy przyjeżdżali samochodem, łazili po obejściu, po stoku góry, koło domów i coś do siebie gadali. Mama wychodziła przed dom i tylko na nich patrzyła. Odjeżdżali. Gdy stwierdzili, że nie ma wody i prądu, jakoś zrezygnowali. Wyrok pozostał „niewyegzekwowany”. Jeździliśmy do Milechów nadal.

        Autor klasyczny zachowywał zawsze pewien dystans obserwatora wobec opracowywanej treści, zachowywał perspektywę, niemąconą osobistymi nastrojami czy uczuciami.

        Wzorem jest znowu Homer, Grek, który opisał wojnę swoich rodaków z Azjatami.

        Na pewno sercem był po stronie rodaków, ale w poemacie jest całkowicie bezstronny i obiektywny, świadomie tłumi swoje indywidualne uczucia i doznania. Pod tym względem literatura grecka jest w kulturze europejskiej zjawiskiem wyjątkowym. O ile oblicze kolektywne narodu, jego swoisty sposób myślenia i odczuwania przebijają z niej wyraźnie, o tyle osobowość jednostki poszczególnego autora nigdy nie narzuca się czytelnikowi w jakiś natarczywy sposób.

Były rozmaite przepisy dla tej prawdziwie szkoły bohaterskiej, a między innymi, że dwóch albeńczyków, mając z sobą zajście, nie powinni byli się ciągnąć po jurysdykcjach krajowych, ale rzecz skończyć między sobą szablą albo zdać się na jakiego kolegi, co by ich rozsądził. Z tego powodu zabawna scena nastąpiła w Nieświeżu.

        Razu jednego w Samuelowie, u JW. Mikołaja Morawskiego, generała, zjechało się kilku Radziwiłłowskich przyjaciół, między nimi pan Leon Borowski i pan Bonifacy Sołohub. Pan Bonifacy nicpotem strzelał, bo miał krótki wzrok, ale z oszczepem na niedźwiedzia tęgo chodził, bo był silny i nieustraszony. A miał strzelbę dwururną, angielską, jakiej u samego księcia lepszej nie było. Pan Leon, co nadzwyczajne miał oko, chciał jej koniecznie dostać i różne proponował facjendy, by ją nabyć. Ofiarował swoje cztery konie siwosrokate, którymi przyjechał do Samuelowa, a do których pan Bonifacy dość się palił; ale ten był twardy i zawsze mówił:

        – Prędzej z skórą moją się rozstanę niż z moją dubeltówką.

        – Na co ci się ona zda, kiedy strzelać nie umiesz?

        – Czy umiem, czy nie umiem, to nie twój interes, a fuzji ci nie dam.

        – Słuchaj! Tu dobra knieja i niewielka pod Samuelowem. Obrzućmy ją siecią. Jeżeli ubijesz zwierza, ja ci oddam moje cztery konie, a jeżeli nie, to mnie oddasz strzelbę.

        – Zgoda! – odpowiedział pan Bonifacy. – Ale zróbmy opis na piśmie i wręczmy go panu generałowi. Bo jak ubiję zwierza, to ty żarcikami gotów mnie zbyć: my się nie od wczorajszego dnia znamy.

        – Pisz, jak ci się podoba, ja podpiszę, bo wiem, że chyba zwierz na nosie ci siędzie, to go ubijesz.