PIERWSZE PODRÓŻE PO EUROPIE

        Od pierwszych dni w Paryżu, w czasie tej mojej „pierwszej Francji” w 1957 r., planowałem wypełnić polecenie ojca – aby w jego imieniu odbyć pielgrzymkę do Lisieux, podziękować od niego świętej Teresce. Miał do niej specjalne nabożeństwo. Nosił stale w kieszeni mały medalion z jej podobizną. Wziął go ze sobą, wychodząc z domu, aresztowany w 1948 r. Jakimś cudownym sposobem przechował ten medalion przez wszystkie lata więzienia. Był to konkretnie i dosłownie cud, bo przecież ojciec był przewożony z więzienia do więzienia, niezliczoną ilość razy rewidowany, jego cele były wielokrotnie przeszukiwane. Złożył świętej Teresce ślub, że jeśli wyjdzie z więzienia żywy, to odbędzie pielgrzymkę dziękczynną do jej grobu w Lisieux. Wyszedł. Żywy, choć ciężko chory. Nie mógł jednak wyjechać do Francji. Nie dostawał paszportu przez wiele lat. Gdy okazało się, że jadę do Francji, ojciec powierzył mi misję odbycia za niego pielgrzymki do grobu św. Teresy.

        Wybrałem się autostopem, co było najtaniej. W Lisieux bez trudu odnalazłem białe zabudowania klasztoru karmelitanek i kościoła, a w nim grób „małej Tereski”. Klęcząc przed nim, starałem się przekazać jej wszystko, co byłby jej powiedział ojciec.

Byliśmy wszyscy zdziwieni, kiedy po maturze dowiadujemy się, że Leon przygotowuje się do seminarium – jego sympatia szyła mu sutanny, komże, pelerynki, druga zafundowała kanony, robiła na drutach ciepłe skarpety, rękawiczki – każda liczyła na posadę gospodyni u przyszłego proboszcza.

        Zatrzymał się u mnie, nie chcąc jechać do domu, i nie miał sumienia pokazywać się biednej matce, która ostatnie grosze wydała na jego kształcenie. Leon był dobrym humanistą, człowiekiem obdarzonym fenomenalną pamięcią – całego „Kordiana” umiał na pamięć i mógł go recytować w pojedynkę.

        Przyjechał do mnie, bo był przekonany, że go przyjmę, przytułku nie odmówię, napoję, nakarmię, grosza nie będę żałował na potrzeby. Tak było i w gimnazjum – ja miałem zawsze pieniądze, on nigdy, bo i skąd. Był również muzykalny, grał na organach i fisharmonii, mógł być kierownikiem chóru, reżyserem sztuk teatralnych. Postanowiłem go tu wykorzystać i zorganizować życie kulturalne w mieście.

        Nawiązaliśmy kontakt z gronem nauczycielskim szkół powszechnych. Było tam osiem osób w naszym wieku – 4 nauczycielki i 4 nauczycieli. Sympatyczni i weseli ludzie, którym brak było bodźca do działania. Leon, jako ten, który miał 24 godziny bez obowiązków, zajął się z kopyta programem naszych działań. Od miejscowego proboszcza wypożyczył fisharmonię i postanowił stworzyć z naszych uczniów gimnazjalnych chór. Równolegle z chórem powstało kółko dramatyczne. Zaczęliśmy dawać przedstawienia.

Ale doszedłszy do Bolimowa, pan Kwilecki odebrał wiadomość, że całe Kujawy i Płockie powstaną, aby tylko jeden zbrojny konfederat im się ukazał. I to go zdecydowało zaniechać Warszawę, której się prawie dotykał, aby dostać się na prawy brzeg Wisły. „Nuż nam się nie uda opanować Warszawy – mówił Sawie – bo ten tchórz Poniatowski, co mógł, to zebrał na swoję obronę? Jeżeli porażeni zostaniem, cała konfederacja wielkopolska przepadnie, której i trzecia część jeszcze nie powstała. Lepiej nam się wzmocnić w Płockiem, otworzyć związki z Litwą, a dopiero na pewno pójść do Warszawy”. Na próżno Sawa ofiarował mu z swoją awangardą samemu napaść na stolicę, tak był pewny swojego, na próżno cały szwadron pułku Mirowskich, prowadzony przez swojego porucznika Franciszka Dzierżanowskiego, przeszedł na naszą stronę pod samym Bolimowem, który doniesieniem świeżym potwierdzał wszystkie wnioskowania Sawy – nic nie mogło przekonać pana Kwileckiego, który sam był dobrym żołnierzem, w wojsku francuskim w młodości swojej służył, ale na nieszczęście więcej wierzył w naukowe zagraniczne prawidła wojskowości niżeli w instynkta polskie, tym więcej że popierał go w zdaniu inżynier francuski przy nim będący, a któremu mocno wierzył. Ten, uzyskawszy dość wziętości, iż przyczynił się do zwycięstwa pod Rozrażowem, nie mógł pojąć, jak można we trzy tysięcy ludzi dobywać miasto wielkie, obronione przez ośm tysięcy żołnierzy. Z boleścią więc serca Sawa musiał prowadzić awangardę ku Wyszogrodowi, gdzie się przez Wisłę przeprawili szczęśliwie.

MOJA PIERWSZA ZAGRANICA

        Za pracę w studenckim teatrze i za kierowniczy udział w juwenaliach dostałem nagrodę ZSP w postaci dwutygodniowych wczasów zagranicznych.

        Tu należy wyjaśnić, że ZSP był, oczywiście, całkowicie kontrolowany przez władze, ale z drugiej strony, nie miał charakteru politycznego i ideologicznego. O ile przynależność do ZMP (Związku Młodzieży Polskiej), a potem ZMS (Związku Młodzieży Socjalistycznej) była dla mnie, i wielu podobnie myślących, wykluczona, o tyle uważaliśmy, że korzystanie z pomocy ZSP nie hańbi.

        Trzeba też dziś zapewne także wyjaśnić, co to były „wczasy” w PRL-u, czy to krajowe, czy zagraniczne – było to miejsce w jakimś ośrodku wypoczynkowym, przyznawane przez związki zawodowe, czy właśnie ZSP, po zniżonej cenie, jako uznaniowy przywilej. Te wczasy otrzymałem w Szwajcarii, więc na Zachodzie. Strasznie się ucieszyłem. Tym bardziej, że posługiwałem się już wtedy nieźle językiem francuskim. Niewiele przed terminem wyjazdu otrzymałem list z Zarządu Głównego ZSP, że z jakiegoś powodu (nie pamiętam jakiego) wczasy w Szwajcarii zostają odwołane, ale w zamian za to otrzymuję wczasy krajowe w Darłówku, oraz, jako kierownik artystyczny Studenckiego Teatru Dramatycznego w Poznaniu, zostanę dołączony do ekipy Bim-Bomu z Gdańska, wyjeżdżającej do Paryża na festiwal z okazji jakiejś rocznicy utworzenia Francuskiego Związku Studentów. Jeszcze lepiej!