Między fraczkowymi to, między tymi, co po polsku z musu tylko i z biedy mówili, a po zagranicach ciągle wędrowali i pudrowali czupryny, można je było znaleźć stosami; wszak to oni przy sterze rządowym siedzieli.

        A czy to kontuszowi sprowadzili Moskali przy schyłku Augusta III?

        Czy kontuszowi nas poddali pod gwarancją carowej? Czy kontuszowi podnieśli konfederacją słucką, toruńską lub zawiązali targowicką? Czy to kontuszowi marszałkowali na sejmach podziałowych? Wszystkie spiski na ojczyznę w języku francuskim się knowały; a jeśli uwikłał się w paskudztwo jaki nieobaczny kontuszowy szlachcic, zawsze go do tego namówił fraczkowy dworak, pełen poloru i oświaty. Wszakże nawet te zabójcze wyrazy w nasz język wprowadzone, którymi sejmy podziałowe szafowały, a które my, nie rozumiejąc, powtarzali, nie ze szkół jezuickich, ale z akademii zagranicznych do nas przywędrowały.

        Kiedy to my nie znali tego przebrzydłego zagranicznego rozumu, konfederacja barska sześć lat się trzymała. Bo kiedy marszałek jeneralny ogłosił pospolite ruszenie, szlachcic nie brał na rozum, czy to się uda lub nie, ale słuchał powinności, nie oglądał się na majątek ani na żonę i dzieci: siadał na konia i tam ruszał, gdzie prawo krajowe iść kazało. A kiedy nastała Konstytucja 3 maja, za którą każdy z nas był gotów dać się umęczyć, że bardzo oświeceni ludzie rządzili, ani pomyślili ogłaszać pospolitego ruszenia: „To stara ustawa – mówili – trzeba naśladować ukształcone ludy i tylko wojsku poruczyć obronę narodu”. Toteż po kilku tygodniach wszystko się skończyło.

Pojechałem na tydzień oglądania przedstawień, aby niejako na nowo poznać zespół aktorski, choć z wieloma ludźmi już przecież pracowałem. Trzeba było pilnie, na co nalegał Torończyk, odbyć rozmowy sezonowe. Mogłem także obejrzeć mieszkanie, które miałem otrzymać. W warunkach PRL-u było zupełnie dobre: trzy pokoje z kuchnią i łazienką, na pierwszym piętrze, w środku osiedla blokowego, więc nie bezpośrednio przy ulicy.

        Jak się jednak okazało, gdy tam zamieszkaliśmy, w tym osiedlu była restauracja z dancingiem. Okno naszego pokoju sypialnego wychodziło – prawie – na okna tego lokalu. Pięć dni w tygodniu mieliśmy do późnej nocy „koncert” lichej muzyki tanecznej. Po wewnętrznych uliczkach osiedla zataczali się pijani. Niepokoiło nas to, bo choć Zosia i dzieci nie wychodziły wieczorami z domu, to pod oknem stała świeżo kupiona syrenka. Tak, w Lublinie kupiliśmy nasz pierwszy samochód, właśnie syrenkę, częściowo przy pomocy pożyczki od mamy Zosi. I pewnego ranka patrzę z okna – syrenka znikła. Straszne przeżycie. W naszej sytuacji finansowej – straszna strata. Myśleliśmy, że ukradł ją jakiś bywalec tej pobliskiej restauracji. Na szczęście po trzech dniach syrenka się znalazła. Stała na przedmieściu Lublina uszkodzona, porzucona, z pustym bakiem, ze śladami jazdy po ściernisku – w błotnikach były wiechcie słomy.

        W kilka dni po objęciu tego stanowiska Fribolin składa wizytę kurtuazyjną prezydentowi Kulskiemu, a następnie nam, dyrekcji finansowej, jako szef finansów w urzędzie nadzoru. Wysoki, przystojny, w mundurze kapitana Wehrmachtu, nieco szpakowaty, elegancki pan. Ponieważ dyr.Ivanka mówił słabo po niemiecku, Zawadzki wcale, Fribolin prowadził rozmowę prawie wyłącznie ze mną. Na pożegnanie powiedział do mnie: „Ich hoffe, dass Sie mich in kuerze besuchen kommen” – spodziewam się, że mnie Pan wkrótce odwiedzi. Sprawa trochę kłopotliwa, ale Ivanka nie poczuł się dotkniętym, raczej się uradował, że będę mógł być buforem Zarządu Miejskiego w pertraktacjach, zwłaszcza finansowych.

        Tak się też i stało. Już na pierwszym posiedzeniu nad preliminarzem budżetowym okazało się, że nie Kunze, a sam Fribolin prowadzi konferencję, że orientuje się znakomicie w sprawach finansowych i budżetowych, że jest partnerem twardym, niełatwo narzucić mu swój pogląd, stanowczo forsuje swoje tezy, jest w dodatku bardzo pedantem i nawet trochę histerykiem.

        Debaty ciągną się godzinami. Nie tak łatwo go rozgryźć. Szukamy jego słabych stron, bo przecież każdy takie ma. Nie można ich znaleźć. Jedno, co zmienia czasem napiętą sytuację, to wtrącenie jakiegoś stosownego do debaty dowcipu lub anegdoty. Ale skąd je wciąż brać, zwłaszcza że te debaty wcale nie nastrajają do dowcipkowania, raczej do mordobicia, ponieważ władze niemieckie zmierzały do redukowania zakresu działalności polskiego Zarządu Miejskiego poprzez ustalenia w zakresie budżetu, tego teoretycznie wszech-instrumentu rządzenia. Stąd też pod pretekstem ustaleń finansowych oszczędności Niemcy zamierzali realizować nacisk polityczny.

Otóż tedy te wszystkie dusze stały przed sądem Bożym, tak jak później po zupełnym rozstaniu się z ciałem stanęły. I każda dusza z zupełną mądrością o wszystkich swoich grzechach wiedziała i o wszystkich grzechowych okolicznościach, bo to wszystko było na tychże duszach wyrażone, że i błogosławiona Anna to wszystko widziała, jakby na swojej dłoni. A już i Pan Bóg nie miałby potrzeby te dusze sądzić, bo każda sama siebie by osądziła najsprawiedliwiej. Strach był tam wielki, bo póki z ciałem, dusza sama siebie niby oszukuje, ale bez niego nie ma rady, wszystko przed sobą na wierzch wychodzi. A bardzo było mało dusz, wedle relacji naszej świętej, które by sobie przyznały prawo do nieba; niewiele też było wprawdzie, co by na wieczne potępienie zasłużyły, ale najwięcej takich, którym trzeba było oczyszczać się pokutą. Nam się zdaje, że czyściec niestraszna rzecz, ale dusza okrutnie się go boi, bo tam takie cierpienia, że wszystkie nasze są fraszki, a nad wszystkie cierpienia wstyd, że aż poniewolnie pokutować trzeba, a tak łatwo było za żywota od tego się ustrzec. Truchlały więc dusze, że i błogosławionej Anny rozbiłaby się na sam widok ich udręczeń, by jej łaska boska nie dodała siły do zniesienia tego, na co patrzała. Otóż nasz Zbawiciel powiedział tym wszystkim duszom:

        – Jeszcze na was ostateczny koniec nie przyszedł, wrócicie do ciał, które na was czekają. A jeżeli stan, w którym was postawiłem, myślicie, że jest na przeszkodzie waszemu zbawieniu, wybierzcie sobie dogodniejszy, a który wybierzecie, tego ja wam dam.