Kiedy 5 października w godzinach późnopopołudniowych przybyłem na Ratusz, w gabinecie Starzyńskiego odbywała się konferencja. Pani Stefania, sekretarka, zameldowała mnie natychmiast. Prezydent kazał mnie prosić. Odbywała się bowiem narada nad szukaniem źródeł dochodowych dla pokrywania zwiększonych wydatków miejskich przy całkowitej utracie wpływów z przedsiębiorstw miejskich, które prawie że leżały w gruzach i które na razie trzeba dofinansowywać. Stało się oczywiste, że normalne źródła dochodowe miasta nie wystarczą na pokrywanie zwiększonych i z dnia na dzień rosnących wydatków Kasy Miejskiej. Trzeba szukać nowych źródeł, które po wyczerpaniu się rezerw zaspokoiłyby potrzeby gospodarki miejskiej. Przy tych poszukiwaniach należy się liczyć ze znacznym zubożeniem ludności, której siła płatnicza uległa silnemu zmniejszeniu. W tych warunkach szukanie dodatkowych dochodów w podatkach i opłatach miejskich byłoby nierealne, a z polskiego punktu widzenia także niewskazane.

        Zważywszy na to, że miasto będzie musiało obecnie przejąć wiele funkcji i ciężarów ponoszonych dotychczas przez skarb państwa, powstała dziś w dyskusji koncepcja, by dodatkowych źródeł szukać w zwiększonym udziale miasta w podatkach państwowych. Inaczej mówiąc, chodzi o szukanie potrzebnych środków w kasach niemieckich. Zadanie przygotowania takiej koncepcji spadło oczywiście na mnie, jako resortowego szefa tych zagadnień. Zwyczajem Starzyńskiego każda nowa myśl czy nowy projekt były na wczoraj.

Ale nie na tym koniec. My ze sławą i ze zdobyczą wrócili do swego obozu, a pan Kaźmierz Puławski wydał wedle zwyczaju rozkaz, aby nikt po capstrzyku nie śmiał z niego wychodzić, i natychmiast kazał go otrąbić. My więc do spoczynku, a ksiądz Marek do brewiarza.

        A kiedy już dobrze ciemno się zrobiło, poszedł do namiotu pana Puławskiego i mówi mu:

        – Bóg z tobą, panie starosto dobrodzieju; śmiem pana prosić o wielką łaskę.

        – Rozkaż, księże. Co możem i co mamy, na twoje zawołanie.

        – Oto proszę mnie pozwolić wyjść z obozu.

        – A dokąd?

        – Muszę być koniecznie tej nocy w obozie moskiewskim.

        – W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego, czy żartujesz, księże? A jakiż tam mieć możesz interes?

        – I wielki interes, bo Pan Bóg mnie tam woła, ale z klasztoru bez wiedzy przeora ani z obozu bez wiedzy naczelnika nie pozwala wychodzić. Pan Bóg mnie objawił, że we wczorajszej potyczce jeden ich pułkownik śmiertelnie rannym został i przede dniem skona. On z naszej wiary, choć między nimi się rozpaskudził, a Bóg łaskaw mu pozwolił pragnąć księdza. Trzeba mnie go na śmierć dysponować.

Wieczorem 20 przyszedł do mnie kolega Rokita i zawiadomił mnie, że moja Żona z dziećmi przeniosła się do jego willi na Żoliborzu, ponieważ na Bielanach już za najbliższą ulicą od zachodu zaczynają się okopy, a działa stoją w ogródkach.

        Gdy oddziały rozbitych armii gen.Kutrzeby znalazły się w Warszawie, zamknął się pierścień niemiecki. Musiał nastąpić nieuchronnie akt ostatni działań: regularne oblężenie. Zgasła bezpowrotnie wiara załogi, że dotychczasowa obrona Warszawy była tylko okresem przejściowym, że my też wyjdziemy w pole. Stawaliśmy się coraz bardziej i wyraźniej samotnym bastionem oporu. Cel walki był od tej chwili jasny dla wszystkich: nie dać się.

        Stosunek sił oblegającego do oblężonego po 20 września:

        Na przedmościu warszawskim, strona niemiecka: 45 batalionów, 72 baterie lekkie, 78 – ciężkie, 2 – najcięższe, 300 samolotów. Strona polska: 26 batalionów, 16 baterii lekkich, 10 ciężkich, bez najcięższych, i bez samolotów.

        Na przedmościu praskim, strona niemiecka: 27 batalionów, 27 baterii lekkich, 10 ciężkich, 1 najcięższa, bez samolotów. Strona polska: 20 batalionów, 15 baterii lekkich, 11 ciężkich, bez najcięższych i bez samolotów.

KSIĄDZ MAREK
        
        Co też to się dzieje na świecie! Prawdziwie już i cierpliwości nie staje – patrzeć na czyny a słyszeć gadania ludzkie. Takie zapomnienie o Bogu, taka obojętność dla Jego praw! Jakby Jego nauka była tylko dowcipnym wymysłem, bynajmniej nie obowiązującym. Oj, rozumni ludzie, rozumni ludzie! Ciężko przed Panem Bogiem odpowiecie, że tak świetne dary, coście z Jego łaski otrzymali, naprzeciw Niemu obracacie i że gorszycie tylu półgłówków, co bałamucąc się waszym rozumkowaniem, najczęściej z obawy, by za głupców nie uchodzić, wolą potakiwać waszej nieroztropności niż się trzymać tego, co ich wiara nauczyła i co ludzie istotnie wielcy i rozumni miłowali, że wszystko zań gotowi byli poświęcać. Tać to szaleńców, co by istności Bogu zaprzeczali, niewiele; ale mnóstwo takich, a szczególnie między niby mędrcami, co lubo dowodzą Jego bytu, tak Mu działalność i potęgę okrajają, że na jedno wychodzi, jakby mówili, że Jego nie ma.

        Wedle ich, cuda są urojenia ciemnoty. Bóg porządku przez siebie ustanowionego nie odmieni; módl się sto razy na dzień, czego swoim rozumem i pracą nie zrobisz, tego nie wymodlisz. Święci to byli poczciwi mężowie, stosowali się do ducha czasu, do ówczesnych wyobrażeń; ludzie im coś nadzwyczajnego przyznawali, ale ich postępki rozsądnego badania nie wytrzymają. Obrządki, sakramenta są to mądre i zbawienne ustawy dla gminu, których człowiek światły powinien szanować i nic więcej! Tak plotą o rządach Boga, jakby przy Nim była Rada Nieustająca, w której oni zasiadają, a ja, człowiek poczciwy, mam już tyle się dać owładać, abym odstąpił od tego, co tyle wieków, tyle podań, tyle mądrych a cudownych mężów, tyle cnót nadzwyczajnych, tyle na koniec niewinnej krwi utwierdziło? O, to bym zasłużył, aby mnie do bonifratrów zaparto!