Ale na to pan strażnik, zapamiętały:

        – Mnie nie o buty chodzi, ale o śmiech ludzki, coś na mnie ściągnął. Ja twoich modlitw i posług nie potrzebuję; na twoją skórę mam chrapkę. A że ci jej dotąd nie wytatarowałem, to dziękuj mojemu umiarkowaniu, że pod bokiem pierwszego senatora naszej prowincji burdy nie chcę robić. Ale życzę ci, gałganie, jak najdłużej trzymać się klamki książęcego dworu i z Nieświeża nie wyjeżdżać, bo dzień, w którym przestaniesz być sługą księcia wojewody, będzie wigilią dnia tego, w którym pięćset łóz dostaniesz.

        Dopiero pan Scypion uczuł, że nie cygańska, ale stara szlachecka krew po jego żyłach krążyła.

        – Jak ty śmiesz – odezwał się – batogami straszyć szlachcica, co nie twój chleb je? Żeś się wzmógł fartuszkowym majątkiem, to myślisz, że tobie wszystko wolno? A przypomnij no sobie, że twój ojciec karbował ci skórę przy swoich organach, kiedy mój był namiestnikiem kawalerii narodowej, gdzie by ciebie i na luzaka nie przyjęto. Otóż, żebym dowiódł, że twoje pogróżki lekce sobie ważę, to lubo kawałka chleba nie mam, zaraz księciu panu podziękuję i ciebie zmuszę, byś mi stanął, jak przystoi temu, co się mieści w stanie rycerskim. A jeźli mi nie staniesz, zaniechawszy ostrzyć zęby na moją sławę, tedy plac ostrzelam, ogłoszę ciebie po całej Litwie za infamisa, i choć piechotą od zaścianka do zaścianka chodząc opowiem szlachcie, że zaufany w pieniądze, coć Pan Bóg dał, lepszego od siebie szlachcica batogami straszysz, chleb mu odebrawszy. A wszyscy pójdą za mną, bo w mojej osobie całą ubogą szlachtę pokrzywdziłeś!

Ludzi ogarnia podniecenie. Więc oddaje się ich na pastwę rozwścieczonego żołdactwa i na zagładę? Kiedy chcieli przejść z białymi płachtami na stronę nieprzyjaciela, powstańcy nie pozwolili. Wytwarza się nastrój, który by można określić jako zbiorowy szał rozpaczy i zapamiętania.         

        Całe gromady kobiet, dzieci i starców wychodzą z nor i ruin, łączą się w ogromną rzekę i ruszają na powstańczą barykadę przy pl. Krasińskich pod bramę przejazdową pod gmachem sądów w stronę Żoliborza. Zaczynają rozbierać barykadę. Nie odnoszą skutku prośby, a dowódca barykady otrzymał rozkaz utrzymania barykady za wszelką cenę. Dopiero otwarcie ognia do tłumu przerywa tragiczną sytuację. Niemcy zbliżają się do tej barykady, ale chłopcy nie ustępują i zatrzymują jedno po drugim natarcie Niemców.

        Nieustannie nadlatują samoloty nad właz do kanału i sieją bombami. W pobliżu usadowili się wyborowi strzelcy, trzymają dojście do włazu pod nieustannym ogniem. Śmierć jednych nie odstrasza drugich, bo wiedzą, że te hordy zbrodniarzy i tak by im nie darowały życia.

Toteż kiedy pani strażnikowa pożegnała męża, powiwszy mu jedyną córeczkę, on ledwo że nie zupełnie rozum utracił z żalu i gdyby nie wielka jego wiara, byłby sobie życie odebrał. Łbem tłukł się o ściany, rady dać sobie nie mógł, więcej roku okrom swojego plebana nikomu się nie dał widzieć, nawet był brodę zapuścił; a tak zaniechał gospodarkę, że gdyby ówcześni słudzy byli takiego sposobu myślenia jak dzisiejsi, majątek w puch rozbitym by został. Zgoła tak zdziwaczał, że familia nieboszczki już zabierała się do odezwania się względem opieki nad dzieckiem i majątkiem, który był pański, bo, już z siebie potężny, bez wielkiej pracy sam wzrastał. Na koniec ocknął się pan strażnik ze swojej melancholii. Testament, jak się należy, sporządził, opiekunem nad sobą i majątkiem dziecka zrobił pana podkomorzego Rejtena, a zostawując sobie sto tysięcy do wolnego rozporządzenia, sam wstąpił w Wilnie do nowicjatu jezuitów. Tam, jak mu ogolili brodę a wzięli go na refleksją, jakoś się opamiętał; bo największy żal się umityguje przy prawdziwej pobożności i perswazji ludzi roztropnych. Wszakże ja sam więcej jeszcze miałem powodu rozpaczać po mojej Magdusi. Do trzydziestu lat z nią przeżywszy, nie tylko że doświadczałem doli pomyślnej, jak państwo strażnikowstwo przez te lat kilka, co z sobą mieszkali; ale doznałem z nią pospołu i niemałych bied, pokądeśmy do dobrego nie przyszli; a wiadomo, że związki serc więcej się ściskają wspólnictwem niedoli niż pomyślności. Przecież dusza, przepełniona goryczą, znalazła na koniec tyle siły, aby Bogu ofiarować odebrany pocisk, a tym samym bez jakiejś pociechy nie została odprawiona. Tak i pan Ryś po gwałtownym żalu tyle się opamiętał, iż nawet poznał, że nie był powołany do zakonnego żywota, ale że na świecie wedle woli boskiej miał szukać zbawienia. Jakoż sami ojcowie jezuici przekonali go, że ani zgromadzenie z niego, ani on z surowej reguły pociechy mieć nie będzie.

        – Nazywam się Stanisław Bohuszewicz. Z zawodu jestem historykiem. Pracowałem jako archiwista w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie przy ulicy Długiej 7. Poza pracą zawodową jeszcze studiowałem na Wydziale Historii, a ściślej podjąłem studia doktoranckie w przedmiocie historii średniowiecza... A później pracowałem...

        – A pańska przeszłość okupacyjna? – spytał któryś z nich.

        – Jestem żołnierzem Narodowych Sił Zbrojnych, obecnie w stopniu porucznika. Mój okupacyjny pseudonim to – „Virtus”...

        – Przepraszam, pan powiedział: „Jestem żołnierzem”... A przecież...

        – Ja nim wciąż jestem! – odrzekł stanowczo.

        – Słuchamy – powiedział ten szpakowaty pan, wyglądający na ich tutaj przewodnika czy grupowego.

        – Do konspiracji przystąpiłem dość późno, bo dopiero w czterdziestym drugim, dzięki koledze, Władkowi, a przedtem zajmowałem się studiami nad moją ulubioną historią oraz... przyznam się szczerze, handlem, jako koniecznością zarobienia na życie.