Korespondencja własna z indiańskiego rezerwatu w Ontario (27)

      Od wyjazdu z rezerwatu dzielą mnie już nie miesiące, a zaledwie tygodnie, i chociaż już poprzednio pisałem o tym, jak ciężko będzie się z tym miejscem rozstać, to jednak coraz bardziej oczekuję dnia wyjazdu.

      Ten tydzień nie zaczął się dobrze. Już noc z niedzieli na poniedziałek była nader nieprzyjemna: ktoś zakradł się nocą do domu mieszkającej po sąsiedzku nauczycielki i podpalił na progu, tuż przy drzwiach, worek ze śmieciami. Na szczęście ogień szybko dostrzeżono i ugaszono, zanim zdołał się rozprzestrzenić, bo gdyby to się stało, konsekwencje mogły być tragiczne. W przeciwieństwie do mojego teacherage (barak dla nauczycieli), który ma alternatywne drogi ucieczki – tylne drzwi i duże okno w salonie, które można by wybić krzesłem i tamtędy uciec, dom wspomnianej nauczycielki stałby się pułapką bez wyjścia. Nie wiadomo, czy był to celowy atak, czy tylko kretyński wygłup zblazowanego, znudzonego do reszty nastolatka, konsekwencją mogłaby być śmierć koleżanki z pracy. Oczywiście sprawcy nie odnaleziono.

      Trójka nauczycieli (w tym ja) nie spała tej nocy więcej niż godzinę, dwie. Mimo to następnego dnia dyrektor nie zdecydował się na zawieszenie zajęć, nie mieliśmy nawet kryzysowego zebrania pracowników, by omówić sytuację, mimo że wszyscy byliśmy sprawą dosyć wstrząśnięci. Dopiero wieczorem szef naszego wydziału oświaty wygłosił pogadankę do miejscowych, grożąc przedterminowym zamknięciem szkoły w wypadku powtórzenia się sytuacji. Kto wie, może pojadę do domu na dwa tygodnie przed planowanym końcem roku...

      Jakby tego było mało, przez ostatni tydzień musiałem katować swoich uczniów egzaminem EQAO. Celowo używam słowa "katować", bo istotnie przypominało to tortury. Nie mam najlepszej opinii na temat standaryzowanych testów, ale nie w tym rzecz. Problem ze stosowaniem tego typu testów w rezerwacie polega na tym, że dzieci, choć może są w klasie 3, to jednak uczą się angielskiego zaledwie od roku. Uczniowie klas trzecich z południa mieli przynajmniej już trzy lata nauki angielskiego (rok lub dwa przedszkola, klasa pierwsza i druga) więcej niż moi. Skończyło się na tym, że moje dzieci zrezygnowane zamykały się w sobie po pięciu minutach bezradnego spoglądania na pytania testowe.

      Wyglądało to mniej więcej tak:

      - Aleks, Aleks, nie wiem, co mam robić!

      - Przeczytaj pytanie, przeczytaj odpowiedzi i wybierz tę, która wydaje Ci się właściwa.

      - Ale ja nie umiem czytać!

      - Spróbuj przeczytać tyle, ile umiesz...

      (minutę później)

      - Aleks! Aleks! Pomóż mi!

      - Przykro mi, ale to jest test i nie mogę Ci pomóc, musisz to zrobić samodzielnie.

      - Ale ja nie potrafię! Czemu nie chcesz mi pomóc?

      - To jest test i musisz to zrobić samodzielnie. Postaraj się zrobić to najlepiej jak potrafisz, a jeżeli nie potrafisz odpowiedzieć na to pytanie, przejdź do następnego...

      Wiem, że równie dobrze mógłbym moim uczniom dać ten test po polsku czy po rosyjsku. Żal mi było patrzeć na moich uczniów wychodzących z klasy z poczuciem porażki i świadomością, że nie są w stanie rozwiązać testów, bo wydaje mi się, że tego właśnie ich ten test nauczył, a mianowicie, że nic nie potrafią, że nauczyciel im nie pomoże, że nie są w stanie rozwiązać pytań testowych, ale to nieważne, bo test (ten czy inny) i tak nie ma wpływu na ich życie. Żeby im (i sobie) jakoś osłodzić życie, postanowiłem nie prowadzić normalnych lekcji poza testem, mieliśmy dodatkowe godziny wu-ef, pracowni komputerowej i muzyki.

      Jakby próba zamordowania koleżanki z pracy i męczenie uczniów bzdurnym testem to było mało, jakby tego, że dziś rano (pierwszy czerwca i Dzień Dziecka!) spadł śnieg, jeszcze było mało... Ni stąd, ni zowąd do mojej klasy przyszła dziś pracownica Tikanagan (organizacji typu Children's Aid) i zabrała jedną z moich podopiecznych. Było to zupełnie niespodziewane i bardzo bolesne: ot, jeden z moich uczniów znika z mojej klasy, bez zapowiedzi i na zawsze.

      Co innego, gdy ma to miejsce w sposób naturalny, gdy kończymy razem rok szkolny, rozstajemy się i możliwe, że się już nigdy razem nie spotkamy. To naturalna kolej rzeczy, owszem, smutna dla każdego nauczyciela (są "wyjątki", które sprawiają, że niektóre z rozstań są raczej radosne), ale oczekiwana. Co innego jednak, gdy ktoś przychodzi w środku lekcji, pośpiesznie zabiera dziecko z klasy i nagle wiadome jest, że uczeń już nie wróci. Poczułem się nagle uboższy, ograbiony z możliwości uczenia tego dziecka przez następne dwa tygodnie. Wiem, że to dla tego dziecka dobra zmiana (mam nadzieję, że będzie zmianą na lepsze), ale i tak mi przykro, w końcu przyjechałem tu między innymi po to, by dać szansę takim właśnie dzieciom. By dzieciom, o które (jak się wydaje) nikt nie dba i o które nikt się nie troszczy, wskazać lepszą przyszłość.

      Pewnie nie powinno się w życiu, a tym bardziej w byciu nauczycielem, kierować się poczuciem misji, bo łatwo się zniechęcić, łatwo popaść w przygnębienie i łatwo mieć poczucie klęski. Pewnie lepiej po prostu "robić swoje", ale nieco trudno zmienić to, kim się jest. Nie dziwota, że w takie dni człowiek myśli tylko o jednym, tylko jedno pomaga jakoś przetrwać kolejny tydzień: weekend! Weekend, czyli czas na wędrówki po lesie, łowienie ryb, polowanie...

      W zeszły weekend wybraliśmy się na polowanie na łosia, niestety szczęście nie dopisało – ani śladu zwierzyny... Za to na ryby zawsze można liczyć. Szkoda tylko, że najbliższy weekend będzie wypełniony pracą: czas wypisać świadectwa na koniec roku, przy czym już wiem, że oceny nie są istotne – wszyscy uczniowie mają być przesunięci, czy też raczej "przepchnięci" do następnej klasy. Na nic moje tłumaczenia, że niektórzy z nich za nic w świecie nie są na to gotowi, i że tylko spowolnią resztę, że to nieedukacyjne – promować ucznia pomimo braku obecności w szkole, pomimo braku postępów w nauce, pomimo tego, że nic nie robi na lekcjach. Podobnie jak w wielu innych sprawach związanych z wychowaniem dzieci – jako nauczyciel nie mam tu na to wpływu. Kuriozalne jest, że w tym roku z ponad 20 uczniów klasy 8, jedynie piątka czy szóstka otrzyma świadectwa ukończenia jej, reszta niby nie zaliczy roku, ale i tak WSZYSCY zostaną przepchnięci do pierwszej klasy szkoły średniej.

Aleksander Borucki

Wunnumin Lake, Ontario

Fot. Aleksander Borucki

Korespondencja własna z indiańskiego rezerwatu w Ontario (26)

      Życie w rezerwacie uczy, że z okazji trzeba korzystać, jak tylko się nadarzą, bo inaczej może być za późno. Weźmy na przykład taki długi weekend Victoria Day. Teoretycznie rozsądnie byłoby poczekać z rozrywkami typu przejażdżka łódką czy wędrówka po lesie do wolnego od pracy poniedziałku, a sobotę i część niedzieli zarezerwować na ocenianie prac uczniów i planowanie lekcji na przyszły tydzień, wszystko zgodnie z mądrą skądinąd zasadą: wpierw praca, później przyjemność. Gdy jednak usłyszałem o tym, że znajoma planuje wycieczkę łodzią aż do rzeki Winisk, łatwo dałem się skusić – i dobrze! W sobotę zrobiło się zimno i zaczął padać deszcz, a Victoria Day był zupełnie do niczego: zimno i śnieg... I tak już przez trzy dni aż do dzisiaj: śnieg, wietrzysko i zimno... Przyznam, że coraz lepiej rozumiem miejscowych, którzy potrafią wszystko rzucić i pojechać na ryby, bo... akurat można.

      Rzeka Winisk swego czasu stanowiła ważny trakt podróżniczy, bo mając początek w jeziorze Wunnumin, płynie na wschód do jeziora Winisk (na jego środku na wyspie Eastwood położona jest osada Webequie), a stamtąd na północ aż do Zatoki Hudsona. Rzeka ma długość 475 kilometrów, czyli nieco mniej niż połowa długości Wisły, i za wyjątkiem mieszkańców trzech Indiańskich osad (Wunnumin, czyli mojego rezerwatu, wspomnianego Webequie i położonego tuż przy jej końcu Peawanuck) nikt z niej raczej nie korzysta. Istnieje co prawda Winisk River Provincial Park, ale nie oferuje on żadnego zaplecza turystycznego. Zresztą trudno mówić o tym, by mieszkańcy rezerwatów z niej "korzystali", ot, czasami ktoś się wybierze w jej okolice na ryby i tyle. Rzeka (przynajmniej w pobliżu Wunnumin) ma nader wartki nurt i sporo bystrzy, więc podróż łodzią motorową przy niskim stanie wody raczej nie jest wskazana.

      Będąc w rezerwacie prawie dwa lata, człowiek przestaje zwracać uwagę na pewne fakty, które skądinąd są jej warte. Jak na przykład to, że odwiedzany pewnie przez nie więcej niż 20 osób rocznie (o ile aż tyle) Winisk River Provincial Park obejmuje swą powierzchnią obszar równy 15 Białowieskim Parkom Narodowym, czy też po prostu prawie całej Puszczy Białowieskiej. W niczym to oczywiście nie umniejsza Białowieskiemu Parkowi, który co roku odwiedza 200 tysięcy turystów, niemniej jednak pozwala uświadomić sobie ogrom Kanady i niesłychanego potencjału, jaki ma jej północ. Czasami myślę sobie, że warto byłoby zorganizować tu jakieś zaplecze turystyczne, zwabić turystów atrakcyjną stroną internetową ze zdjęciami pięknej przyrody i opowieściami o udanych połowach i polowaniach...

      Zaraz jednak łapię się na tym, że to "południowe" myślenie, kogoś obcego, kogoś "z zewnątrz", dla kogo piękno tego miejsca jest wciąż świeże, zaskakujące i atrakcyjne. Dla większości miejscowych jest to tak zaś pospolite i zwykłe, że ci w życiu by nie pomyśleli o czymś podobnym. Wprost przeciwnie, większość moich uczniów jest podekscytowana perspektywą nadchodzących wakacji i spędzenia ich w Thunder Bay czy w Kenora. Przypomina mi to pewne wydarzenie z Polski, kiedy to odwiedziłem Pieniny i po raz pierwszy wspiąłem się na Trzy Korony. Oszołomiony przecudnym widokiem przełomu Dunajca zszedłem do Krościenka, gdzie – wciąż pełen ekstazy – wdałem się w rozmowę z miejscowym, który brutalnie sprowadził mnie na ziemię wyznaniem, że na Trzech Koronach nigdy jeszcze nie był, no bo i po co? Góry wszędzie dookoła, ale po co by tam po nich łazić. Spoci się człowiek tylko i zmęczy. No niby prawda. "Cudze chwalicie..."

      Podobnie zresztą było z tą naszą wyprawą do rzeki Winisk. Płynie się tam około 40 minut, ale rzekomo warto, bo miało tam być mnóstwo ryb. Skończyło się jednak na tym, że po dwóch godzinach łowienia i zaangażowaniu w akcję aż dziewięciu wędkarzy, mieliśmy w sumie trzy ryby. Nasz przewodnik się zdenerwował i zarządził strategiczny odwrót do osady. W drodze powrotnej zatrzymaliśmy się nie dalej niż pięć minut łodzią od rezerwatu, przy słynnym Rabbit Point, gdzie w pół godziny nie starając się zbytnio w trójkę złowiliśmy 28 dorodnych walley. Zdaniem przewodnika, w tym roku ryby są coś opieszałe i pojawią się przy Winisk za tydzień, dwa. Tak czy siak, wybraliśmy się daleko, po to co mieliśmy tuż pod nosem. Jutro mamy się wybrać w przeciwną stronę niż leżąca na wschód Winisk, w stronę rzeki Pipestone, którą można dotrzeć aż do Pickle Lake, miejscowości leżącej na końcu autostrady 599. W zimie Pickle Lake nabiera znaczenia jako ostatnia miejscowość przed wjazdem na lodową drogę. Poza sezonem jest to raczej ponure miejsce, gdzie "droga zawraca". Chociaż może nie dla wprawnych kajakarzy, którzy przyjeżdżają tam, by spróbować swych sił w starciu z rzeką Pipestone, o czym można więcej poczytać na stronie: http://kokanie.ca/pipestone-river-canoe-route.

      Prócz łowienia, przejażdżek łodzią, filetowania złowionych ryb, polowań na kaczki, wędrówek po lesie jest jeszcze jedna rzecz, która wypełnia mi wolny czas: cookouts i barbeques. Czyli po "naszemu" grillowanie czy to na świeżym powietrzu, czy też w tipi. Czasem ma to formę prostą i nader spontaniczną (a zróbmy tu ognisko, bo to miłe miejsce, i usmażmy coś, bo jestem głodny), czasem nader pracochłonną i złożoną, wymagającą wielogodzinnych przygotowań. Ostatnie większe cookout, na którym byłem podczas Victoria Day, miało miejsce w tipi klanu McKay. Byłem jednym z bodajże 20 gości, którzy raczyli się miejscowymi specjałami: potrawka z łosia (moose stew), owsianka z gęsią (goose porridge), smażony walley, gotowana white fish, gotowane rybie wnętrzności (fish guts – od tego trzymałem się z daleka), czy nawet wędzony-gotowany bóbr, który był prawdziwym przebojem wieczoru. Począwszy od samych żartów związanych z powiedzeniem "eat the beaver", po podchody związane z wyłowieniem kawałka mięsa, który nie byłby przyczepiony do bobrzej łapy, ogona, głowy... Różnice pokoleniowe dały się zauważyć gołym okiem: starsi goście rzucili się na bobra, pałaszując go tak, że aż im się uszy trzęsły, młodsi spoglądali na to z obrzydzeniem, kolejno odmawiając namowom spróbowania choć kęska bobrzego mięsa. Sam spróbowałem. Smak jest... eee... interesujący.

      Mogłoby się wydawać, że życie w rezerwacie jest wspaniałe, pozbawione trosk i wypełnione przyjemnościami. Pragnąłbym, by tak było! Ostatnio jednak miały miejsce wydarzenia, które sprawiły, że spoglądam na kalendarz, jakby częściej licząc dni dzielące mnie od wyjazdu. Jednym z nich było znalezienie stołowego noża (butter knife) na patio mojego domu. Jestem pewien, że sam go tam nie zostawiłem, wniosek nasuwa się jeden: ktoś się próbował włamać. Swoją drogą, nie wiem, jak mogło mu się nie udać. W zeszłym roku sam się do siebie "włamałem", po tym jak zatrzasnąłem sobie drzwi, nie biorąc ze sobą kluczy. Była to moja pierwsza próba włamania zakończona powodzeniem po bagatelka 3 minutach szarpania za klamkę. Chcąc nie chcąc, zacząłem zabierać ze sobą co cenniejsze (laptop, aparat, portfel) rzeczy do szkoły.

      Drugie wydarzenie sprawia, że włamanie wydaje się przyjemną wizytą starego znajomego. Nie dalej jak parę dni temu do jednego z domów wtargnął uzbrojony w strzelbę mężczyzna, wystrzelił parę razy w powietrze, wrzeszcząc, że chce pieniędzy i że tu jeszcze wróci. Oczywiście nikt nie został aresztowany, nie wszczęto żadnego postępowania.

      Od dawna wiadomo, że sporo miejscowych nie radzi sobie z nałogami. Istnieje miejscowa strona fejsbukowa, na której ludzie ogłaszają, co chcą sprzedać – od razu widać kto tkwi w szponach nałogu, po tym że ogłasza gotowość sprzedaży czego tylko popadnie za bezcen. Jednak kradzieże i włamania oraz wyzbywanie się przedmiotów gromadzonych z trudem przez lata nie wydają się aż tak groźne, gdy się pomyśli o desperacie ze strzelbą. Jeśli włamania i wandalizm, jeśli podpalenia i kradzieże nie były jasnym znakiem dla liderów wspólnoty, to ta ostatnia sytuacja powinna nim być.

      Chyba zresztą jest, bo w zeszłym tygodniu wódz zwołał naradę, na którą wezwał wszystkich członków społeczności... za wyjątkiem białych nauczycieli. Wszystkie miejscowe instytucje zamknięto, a ich pracowników przywołano na naradę – poza szkołą i nauczycielami. Dyrektor nie miał odwagi powiedzieć nam tego wprost (zresztą mało co ma odwagę powiedzieć wprost, taki już ma styl zarządzania), ale sam został poinformowany o tym, że biali nauczyciele nie są mile widziani na naradzie. Oburzyło mnie to niezmiernie, bo w sumie to my, pracownicy szkoły, rozpoczęliśmy akcję przemian w społeczności, goszcząc wcześniej trzy długaśne spotkania mające na celu dyskusję nad poprawą sytuacji, na które mało kto (poza pracownikami szkoły) przyszedł. Poza tym, w moim mniemaniu, tak długo jak tu mieszkamy, chcąc nie chcąc, jesteśmy członkami społeczności i jej problemy dotyczą nas w tym samym stopniu co miejscowych.

      Cóż, widać miejscowi muszą mieć na ten temat inne mniemanie, do czego oczywiście mają prawo. Nie dziwota, że chcą prać swe brudy we własnym domu, bez zapraszania "gości". Tym bardziej, że nauczyciele, choćby z racji wykonywanego zawodu i w przeciwieństwie do większości miejscowych, są dosyć wygadani i nie boją się publicznego zabierania głosu, czy też wygłaszania krytycznych uwag. Nie dziwota, że "władza" nie chce dopuszczać takich ludzi do dyskusji, tym bardziej gdy tajemnicą poliszynela jest, że ludzie z najbliższego otoczenia wodza wydatnie przyczyniają się do problemów społeczności. Ostatnio coraz jaśniej zauważam rozdźwięki wewnątrz wspólnoty, podziały na równych i równiejszych, powiązania między stanowiskiem "wuja" a otrzymywanymi przywilejami, solidarność klanów wobec swoich członków i ich szowinizm wobec członków innych klanów, i tak dalej.

      Są chwile, gdy zastanawiam się, "co ja tu do licha ciężkiego robię?", są jednak też chwile, gdy wszystko nabiera sensu, każdy oddech wydaje się głębszy i pełniejszy, każde uderzenie serca mocniejsze, każdy krok pewniejszy i każda myśl jaśniejsza. Zaczynam zauważać pewnego rodzaju regularność w ich występowaniu, bo o ile pierwsze pojawiają się w kontaktach z ludźmi, to drugie zwykle pojawiają się w momentach kontaktu z naturą. Natura uspokaja, wycisza, pozwala nabrać dystansu do życia i odnaleźć równowagę: dla głazu leżącego na plaży od tysiącleci moje dzisiejsze problemy są bez znaczenia, dla motyla, który spoczął na nim na chwilę, by osuszyć swe skrzydła, i który nie przeżyje lata, każda sekunda jest bezcenna, nie do stracenia. I głaz, i motyl są tu po to, by mnie czegoś nauczyć.

Korespondencja własna z indiańskiego rezerwatu w Ontario (25)

      Dosyć często jestem raczej bezmyślny i bezkrytycznie przyjmuję niesprawdzone informacje, i co gorsza – podejmuję na ich podstawie decyzje. Było tak w miniony czwartek, kiedy to wyszedłem z domu ubrany w szorty, a to tylko dlatego, że dzień wcześniej mój współlokator powiedział mi, że nazajutrz temperatura ma wynieść +24 stopnie. Właściwie wiele się nie pomylił, bo było +24, tylko że w skali Fahrenheita (czyli po ludzku: -4 C). Rower z trudem niósł mnie ku szkole wśród śnieżnej zamieci, mam nadzieję, że ostatniej w tym roku.

      Mimo tego, że przemarzłem do kości, postanowiłem trzymać się dzielnie i nie zmienić szortów na sensowniejsze ubranie podczas przerwy na lunch. Miejscowi z politowaniem kręcili głowami, a jeden nawet powiedział, że przeze mnie zima będzie dłuższa, bo zgodnie z miejscowym przesądem, ubierając się nieodpowiednio do warunków pogodowych – zaklinamy jeszcze gorszą pogodę. Trzeba przyznać, że jest w tym pewna mądrość. Ja byłem ubrany nie na to, jaka pogoda była, ale na to jaka chciałbym, by była. Cóż, nie jestem pierwszym, który zapłacił karę za myślenie życzeniowe.

      W piątek mieliśmy tak zwany dzień tradycyjny, kiedy to dzieci niby mają przyswajać sobie elementy miejscowej kultury i tradycji. Założenie słuszne, tylko trudno wykonalne, gdy nie ma instruktorów, którzy mogliby im te elementy przybliżyć. Skończyło się na tym, że wraz z nauczycielką Anishinaabemowin (Oji-Cree) wzięliśmy dzieci na spacer, czy też nawet dwa spacery – jeden przed, a drugi po lunchu.

      Najlepiej nasze "dni tradycyjne" podsumowuje rozmowa dyrektora szkoły z jedną z miejscowych nauczycielek, której miałem przyjemność być świadkiem kilka miesięcy temu. Wyglądało to tak: dyrektor wchodzi do jej klasy i widzi, że część dzieci siedzi przy swoich biurkach, część przechadza się po klasie, część leży na podłodze. Nie ma żadnych znaków, które wskazywałyby na to, że coś się dzieje – w sensie przyswajania sobie przez dzieci wiedzy. Poirytowany zwraca się do siedzącej przy biurku nauczycielki: "Dlaczego dzieci nic nie robią?". "Jak to nic? Mamy dzień tradycyjny..." – broni się nauczycielka. "No ale uczniowie po prostu siedzą i nic nie robią. To chyba nie jest miejscowa tradycja!" – dyrektor nie daje za wygraną. "Jak to nie? Właśnie, że jest" – ucina nauczycielka.

      Niestety, coś w tym jest. Na przykład w zaledwie jeden tydzień wybudowano w rezerwacie "doczepkę" do miejscowego kościoła zielonoświątkowców. Budynek jest duży, okazały. Tempo robót było zaskakująco szybkie. Okazało się, że w pracę nie są zaangażowani miejscowi, tylko grupa wolontariuszy z południa. 10 chłopa postawiło kościół w mniej niż osiem dni. Tymczasem miejscowa brygada budowlańców od ponad roku zmaga się z ukończeniem nowego "centrum biznesowego" – ja szumnie określono szopę stojącą nieopodal kościoła. Końca robót nie widać. Nie ma kultury przestrzegania terminów ukończenia robót, nie ma poczucia odpowiedzialności przed innymi.

      Wracając do naszego "dnia tradycyjnego": przed lunchem mieliśmy łowić ryby, ale żadne z dzieci nie przyniosło wędki ani nie było ubrane odpowiednio, więc większość czasu spędziliśmy, chodząc z uczniami od domu do domu po to, by mogli wziąć, co im potrzebne: wędki, kurtki etc. Gdy w końcu opóźnieni ponad dwie godziny dotarliśmy do miejsca, skąd mieliśmy łowić, to było zbyt wietrznie, by nawet spróbować. Mnie samego gwałtowny podmuch wiatru zrzucił ze śliskich kamieni wprost w lodowatą wodę. Moi uczniowie z trudem utrzymywali się w pozycji stojącej. Na dodatek wiatr przywlókł ze sobą lodowe kry ze środka jeziora, więc o zarzucaniu wędek nie było mowy. Sporo jednak uciechy było w przeskakiwaniu z kry na krę, w próbach utrzymania równowagi na mniejszych krach i "rozhuśtania" większych...

      Po lunchu poszliśmy na "nature walk". W moim mniemaniu była to strata czasu, bo taki "nature walk" powinien mieć jakiś cel: a to obserwujemy zmiany w przyrodzie (wiosna w końcu i wszystko budzi się do życia po siedmiu miesiącach zimy), a to szukamy znaków obecności drapieżników, a to uczymy się nazw drzew i innych roślin... Tymczasem nasza koordynatorka programu tradycyjnego nie miała żadnych pomysłów, włącznie z tym dokąd pójść. Chcąc nie chcąc, musiałem wziąć sprawy w swoje ręce i wyznaczyć cel wędrówki, a co ubawiło mnie setnie, bo mieszam tu zaledwie drugi rok, a ona – całe życie. Podczas samego spaceru zasugerowałem, by przepytała dzieci z nazw drzew w miejscowym języku, na co odpowiedziała ze szczerym uśmiechem, że sama zna tylko dwie nazwy: brzozy i topoli. Cóż, nazwać brzozę w Anishinaabemowin, to i ja potrafię (łigosz).

      Tu i ówdzie próbowałem zatrzymać dzieci, coś im pokazać i wyjaśnić, ale nie bardzo były zainteresowane, więc zrezygnowany postanowiłem po prostu cieszyć się z faktu, że nie muszę siedzieć cały dzień w klasie, że po prostu chodzę sobie po lesie, nic w sumie innego nie robiąc, i mam za to płacone jak za każdy zwyczajny dzień uczenia. Nie było to łatwe, bo nie lubię dostawać pieniędzy za "nic", no ale w końcu nadzorowałem dzieci, więc jakąś tam pracę wykonałem.

      To było w zeszły piątek. Nie minął tydzień, a lód całkowicie zniknął. Ba! Tydzień! Już w poniedziałek pierwsi śmiałkowie poszli "pływać", czyli taplać się w wodzie, bo tak naprawdę pływać to mało kto potrafi. Pogoda przyniosła gwałtowne ocieplenie i wtorek i środa przywitały nas temperaturami rzędu 26-28 stopni Celsjusza. W połączeniu z brakiem jakiegokolwiek wiatru i całkowicie bezchmurnym niebem żar był nie do zniesienia.

      Tak się złożyło, że we wtorek szkoła wzięła udział w porządkowaniu rezerwatu (czytaj: zbieraniu śmieci, jakie ludzie przez ostatnie parę miesięcy beztrosko rzucali gdzie popadnie). Zebraliśmy ponad 300 (!) ogromnych worów na śmieci, które wypełniliśmy po brzegi puszkami, butelkami, papierami, bliżej niezidentyfikowanymi kawałkami plastiku, zużytymi pieluchami, pojemnikami po oleju silnikowym, opakowaniami po chipsach i tak dalej. Niby wszystko pięknie, ale serce mi się krajało, widząc piękny las i jezioro tak strasznie zanieczyszczone! Przy tym ogromie pracy nie zebraliśmy nawet połowy z leżących dookoła śmieci. Najgorszy jednak był stosunek dzieci do tego, co robiliśmy: albo nie potrafiły dostrzec śmieci i przechodziły obok nich obojętnie (co pokazuje mi, że mieszkanie wśród odpadków jest dla niektórych z nich tak normalne, że śmieci stały się dla nich naturalną częścią krajobrazu), albo buntowały się przeciw temu, co robiliśmy, wykazując, "bo przecież wszyscy tak robią" (śmiecą). Nie wszyscy.

      Przez dwa lata mieszkania tutaj nie zostawiłem w lesie ani jednej puszki, butelki, opakowania. Nie byłem w Polsce harcerzem, nie udzielałem się w LOP (Lidze Ochrony Przyrody), nie należałem do PTTK, ale jakoś mi przekazano dyrektywę "gdy idziesz w las, staraj się opuścić go w lepszym stanie niż go zastałeś", czyli nie śmieć, nie niszcz roślinności, nie zabijaj i nie płosz zwierząt itd. itp. Nie potrafię zrozumieć i zaakceptować miejscowej mentalności, która zezwala na czynienie tego wszystkiego. Rozumiem polowanie, bo sam chodzę polować, bo jedzenie jest drogie i upolowanie łosia, czy nawet paru kaczek pozwala jakoś połatać domowy budżet. Nie rozumiem jednak, dlaczego dorosłym się wydaje, że siedmiolatek może biegać po rezerwacie ze swoją wiatrówką i strzelać do wszystkich bez wyjątku zwierząt w okolicy, włączając w to psy i koty sąsiadów. Nie rozumiem śmiecenia i bezmyślnego niszczenia zabawek, cudzej i swojej własności.

      Obiecano dzieciom zapłacić (!) dwa dolary od wora śmieci, ale i to nie było wystarczającą zachętą. Niektórzy z moich uczniów po dziesięciu minutach "zbierania" śmieci rzucili swe worki w las i poszli na plażę pomimo moich zachęt, próśb, gróźb i wrzasków. "I already have money" – usłyszałem w odpowiedzi na moje kuszenie ich dwoma dolarami za worek. O poczuciu odpowiedzialności za wygląd wspólnoty, dumie z mieszkania w ładnym, czystym miejscu nie ma mowy.

      Próbuję to zmieniać i kształtować u moich uczniów postawy bardziej przyjazne środowisku, ale przykład w pierwszym rzędzie idzie od ich rodziców lub opiekunów. Pewne rzeczy po prostu wynosi się z domu i choćbym na głowie stawał, nie będę w stanie odwrócić czy zmienić nawyków wpajanych dzieciom przez ich otoczenie, w tym rodzinę i przyjaciół. Nie da się tego zrobić, nie przeciwstawiając szkoły domowi, co w końcu prowadzi do otwartego konfliktu: my – oni.

      Wspominałem o wandalizmie i włamaniach. Problem niestety narasta. Nie dalej jak dwa dni temu ktoś podpalił nieczynne zresztą od miesięcy Centrum Młodzieżowe (czy też "Youth Caffee"). Ogień szybko ugaszono, ale budynek nadaje się do rozbiórki, a większość znajdujących się w nim rzeczy (gry, meble etc.) do wyrzucenia. Dziś ma się odbyć walne zebranie członków wspólnoty. Mają radzić, jak zapobiec dalszym problemom w rezerwacie. Wiem, że spora część rodziców i członków wspólnoty za wszystko co złe obwinia szkołę (Facebook jest wspaniałym narzędziem do wymiany myśli i opluwania bliźnich... Niejednokrotnie natknąłem się w nim na nieprzychylne uwagi wobec szkoły i nauczycieli). W sumie to instytucja obca, zarządzana przez białych etc.

      Mimo, że do końca mojego pobytu w Wunnumin Lake pozostał mniej niż miesiąc (odrzuciłem kontrakt na przyszły rok), ciekawy jestem wyników spotkania. Przez te dwa lata to miejsce stało się mym domem, związałem się z nim bardzo mocno i trudno będzie się z nim rozstać. Naturalne jest, że ogarnia mnie troska o "mój" rezerwat.

Aleksander Borucki

Wunnumin Lake, Ontario

Fot. Aleksander Borucki

Korespondencja własna z indiańskiego rezerwatu w Ontario (24)

     Jest środa wieczór, gdy piszę te słowa z Wunnumin Lake. Myślę o odległym o setki kilometrów Thunder Bay, gdzie rodzina i przyjaciele Jordana Wabasse (15-letniego ucznia szkoły Dennis Franklin Cromarty) zbierają się w smutku w centrum wolontariuszy, skąd prawie codziennie grupy ochotników wyruszały na poszukiwanie zaginionego chłopca. Zaledwie dwa dni temu, w 90 dni od czasu jego zaginięcia, odnaleziono w rzece Kaministiquia ciało chłopca. Dziś wieczorem koroner oznajmił, że odnalezionym jest Jordan. Przyczyna śmierci: utonięcie. Jak na ironię, Dennis Franklin Cromarty obchodziło również dziś ceremonię zakończenia roku szkolnego dla uczniów klasy 12. Cóż, życie musi toczyć się dalej.

      Tymczasem w rezerwacie zakończył się "minifestiwal zimowej drogi" i znowu jest wszystko po staremu, co oznacza, że szkoła ponownie stała się obiektem ataków wandali. Póki festiwal trwał sobie w najlepsze, wandale świętowali, popijając bełt (homebrew) i tańcząc (czy też raczej pląsając) w miejscowej "remizie" do 2 – 3 w nocy. Teraz jednak znów nie ma rozrywek, więc trzeba się czymś zająć. Wczoraj rano włamano się do miejscowego przedszkola, demolując je, a na zakończenie dnia wybito dwie szyby w szkole. Straty spowodowane wandalizmem idą w setki tysięcy dolarów, nie wspominając już o straconym czasie i straconych złudzeniach.

      Nowi nauczyciele dziwią się mojej obojętności, temu, że wzruszam ramionami, widząc kolejne grafitti, kolejną wybitą szybę, kolejną zabawkę czy pomoc naukową bezmyślnie zniszczoną i porzuconą przed szkołą. Po pewnym czasie człowiek po prostu obojętnieje, obniża się jego próg wrażliwości... Rzeczy z gruntu wynaturzone stają się w końcu normalne i nawet w jakiś sposób znajome i oczekiwane. Pamiętam, jak sam na początku mojego uczenia w rezerwacie złościłem się, że miejscowi nauczyciele wykazują podobną obojętność, że "nic nie robią", by zmienić sytuację.

      Teraz sam rozumiem, jak mało można uczynić bez współpracy rodziców. Prostym przykładem jest sytuacja sprzed miesiąca, kiedy to grupa nastolatków włamała się do obu miejscowych sklepów, kradnąc pop-corn, chipsy, napoje gazowane etc. Miejscowa policja złapała kilku młodocianych... i co z tego? Nastolatkowie mieli świetną zabawę na komisariacie, żartując sobie, śmiejąc się z siebie nawzajem i po prostu wygłupiając się. Policjanci zadzwonili do domów, ale w niektórych przypadkach rodzicom nie chciało się odebrać ich "pociech" z komisariatu. Bezradni policjanci musieli wypuścić zatrzymanych. Konsekwencji nie było i nie będzie.

      Podobnie sprawa ma się ze szkołą. Szef naszego wydziału oświaty "nie wierzy w karanie winnych". Zamiast porządnego złojenia skóry, aresztu domowego, prac społecznych stosuje się "restorative justice", które polega na tym, że "winny" i "poszkodowany" prowadzą dialog w obecności i pomocy mediatora. Wygląda to tak, że większość poszkodowanych nie ma odwagi wyrażenia tego, co czują lub myślą, a większość poszkodowanych po prostu przeczekuje nudne, nieprzyjemne spotkanie, co najwyżej burcząc słowa przeprosin, które nie mają nic wspólnego ze skruchą czy poczuciem chęci naprawy sytuacji. Sytuację komplikuje fakt, że szkoła jest w sumie bezosobowa, nie ma kto jej reprezentować, co najwyżej dyrektor.

      Wracając jednak do największego wydarzenia ostatnich dni, czyli "Winter Road Spring Mini Festival", to trzeba powiedzieć, że impreza była dosyć udana. Zaczęła się już w zeszły czwartek i trwała przez cztery dni aż do niedzieli. Każdy dzień w sumie wyglądał podobnie: około południa miejscowi zbierali się w Norman Hall, by gotować góry jedzenia, które było dostępne za darmo i dla wszystkich, oprócz nauczycieli, którzy w tym czasie musieli organizować gry i zabawy dla dzieci i nie mogli skorzystać z tego aspektu festiwalu. Oczywiście słowo "organizacja" stosowane jest tu w luźnym sensie konieczności bycia gdzieś indziej, niż początkowo planowano i dokąd się przyszło, rozpoczęcia zajęć później niż planowano, po odświeżającej godzinie stania przed zamkniętym budynkiem i czekania na Bóg wie co, i w końcu robienia czegoś innego, niż planowano, bo do tego, co planowano nie przywieziono czegoś tam, i tak dalej.

      Po grach i zabawach (jak już się w końcu odbyły) był czas na krótką chwilę wytchnienia przed (tu fanfary!) grą w BINGO. Bingo jest miejscowym bogiem. Gdy się rozpoczyna, wszystko inne zamiera i traci znaczenie. Milkną wszystkie odgłosy normalnego życia i słychać jedynie szum maszyny losującej numery i stukot dabberów (wypełniony tuszem mazak z gąbką na jednym końcu służący do znaczenia numerów na karcie do gry w bingo).

      Popełniłem błąd, kupując w przedsprzedaży kartę na trzy festiwalowe dni (bagatelka dwieście dolarów!). Mając kartę, nie mogłem nie grać, a to kosztowało mnie dodatkowo kilkanaście godzin mojego życia. Bingo zaczynało się codziennie około siódmej wieczór i trwało do dziesiątej lub jedenastej w nocy. Zwykle grane jest "przez radio", tym jednak razem ze względu na festiwal było grane "tradycyjnie" – w sali Norman Hall. Frekwencja dopisała. Naliczyłem ponad stu obecnych (nie licząc dzieci i młodzieży), co w przybliżeniu stanowi 25 proc. miejscowej społeczności. Nagrody były spore i emocje sięgały zenitu przy okazji ostatniej gry, kiedy wygrana padła dopiero przy 66 numerze, czyli bardzo późno (typowo przy grze w bingo używa się 75 liczb). Wygraną stanowił dwuletni truck lub – w przypadku większej ilości wygranych – dziesięć tysięcy dolarów do podziału.

      Po bingo szybko sprzątano salę i zamieniano ją w dyskotekę. Skoczna muzyka rozbrzmiewała codziennie do drugiej – trzeciej w nocy, a długo po tym wokół szkoły (oddalona zaledwie 3 minuty marszu od Norman Hall) krążyły watahy nietrzeźwych nastolatków. Jak łatwo się domyślić, frekwencja była znikoma, bo kto by się przejmował nauką, gdy się odbywa tak ważny festiwal. Wcześniej od szkoły ważniejszy był sezon polowań na gęsi, niedługo rozpocznie się sezon polowania na kaczki, po tym będzie sezon łowienia ryb, sezon zbierania jagód, sezon polowania na głuszce, sezon przygotowywania się do zimy, sezon drogi zimowej, sezon łowienia spod lodu, sezon hokejowy... Czasami mnie samemu wydaje się, że nawet jeśli szkoła to dobry pomysł, to jest jakoś tak źle zaplanowana – za bardzo zbiega się z innymi ważnymi wydarzeniami w życiu. W końcu, szkoła nie ucieknie, czyż nie?

Aleksander Borucki

Wunnumin Lake, Ontario

Fot. Aleksander Borucki