Bardzo często małżonkowie sporządzają testamenty razem (tzw. mutual wills) i czynią to tak, iż nie tylko wiedzą dokładnie co zawiera testament każdego z nich, lecz również oboje zakładają, iż współmałżonek który odziedziczy całe mienie w chwili śmierci jednego z nich zapewni to, że końcowymi spadkobiercami będą osoby wybrane przez nich w chwili sporządzania obu testamentów. 

        Jednym z częstych pytań zadawanych przez małżonków sporządzających testamenty wspólnie jest pytanie o gwarancje, że jeden z współmałżonków w przyszłości nie zmieni swojego testamentu tak, iż to, co odziedziczył po zmarłym współmałżonku nie zostanie przekazane inaczej niż było to ustalone w momencie spisywania obu testamentów. 

        Problem ten należy rozpatrzeć w następujący sposób.  Po pierwsze, testament jest dokumentem personalnym, to znaczy, iż każda osoba może umieścić w nim takie rozporządzenia jakie sobie życzy i może testament zmienić.  Są to wręcz podstawowe zasady dotyczące woli testamentowej i możliwości jej zmiany w przyszłości.  Osoba sporządzająca testament nie może być zmuszana lub nakłaniania przez innych co do swoich zapisów testamentowych.  

        Po drugie, małżonkowie bardzo często posiadają główną część wspólnego majątku w formie tzw. joint tenancy, czyli tak, iż w chwili śmierci jednego z nich drugi współmałżonek odziedziczy dane mienie automatycznie na zasadzie tzw. right of survivorship.  Mówimy tu głównie o nieruchomościach i kontach bankowych.  

        Po trzecie, w przypadku gdy współmałżonkowie sporządzają testamenty razem, zakładają, iż współmałżonek który odziedziczy całe mienie w chwili śmierci tego drugiego, zapewni, ze wola umieszczona w testamencie zmarłego będzie honorowana.  A zatem mamy do czynienia ze swojego rodzaju niepisaną umową i zaufaniem, iż współmałżonek który przeżyje nie zignoruje woli zmarłego współmałżonka.  Najczęściej dotyczy to chęci przekazania części majątku zmarłego dzieciom, wnukom, lub kuzynom ze strony osoby zmarłej.  

        Po czwarte, należy pamiętać, ze czas, który upłynął od sporządzenia testamentów jest również istotny, gdyż przyszłe decyzje mogą być uwarunkowane nowymi faktami w życiu współmałżonków (nabycie nowego majątku, nowe zobowiązania w stosunku do osób trzecich, itp.).

        A zatem jak pogodzić uzgodnienia dnia dzisiejszego z niepewnością przyszłości?

        Są dwie możliwości.  Pierwsza to umieszczenie w testamentach każdego z małżonków klauzuli, iż sporządzają oni te dokumenty w tym samym czasie, z tymi samymi (lub podobnymi) rozporządzeniami i zobowiązują się do niezmieniania ich w przyszłości.  Druga to sporządzenie dodatkowej umowy między małżonkami mówiącej o niezmienianiu testamentów i zobowiązującej do zapewnienia, iż zmiana taka nie nastąpi.  

        Jaka jest różnica pomiędzy tymi opcjami?  W pierwszym przypadku mamy do czynienia ze zobowiązaniem zawartym w prywatnym dokumencie, który z natury rzeczy może być zmieniony lub odwołany.  Może to nastąpić w przypadku nowych nieprzewidywanych okoliczności życiowych, zobowiązań rodzinnych, itp.  Wygaśniecie prawomocności testamentu lub jego części może również nastąpić automatycznie na mocy prawa bez złej woli posiadacza testamentu, na przykład w przypadku ponownego małżeństwa.  

        Możliwość druga – sporządzenie umowy między małżonkami mówiącej o niezmienianiu testamentów – stwarza inną sytuację prawną.  Umowa jest kontraktem, podczas gdy klauzula w dokumencie personalnym jest jedynie obietnicą.  Dalsza analiza prawna takich sytuacjach skupia się na faktach i dokumentacji, umożliwiających zastosowanie prawnej doktryny tzw. constructive trust.  Doktryna ta mówi, iż w przypadku gdy mamy do czynienia z wyraźną umową (spełniającą formalne wymogi kontraktu), dotyczącą uzgodnień co do zasad honorowania testamentów współmałżonków, umowa taka może nadać prawa osobom trzecim do roszczeń w stosunku do spadku zmarłego współmałżonka.  Inaczej mówiąc, w przypadku spełnienia określonych warunków osoby trzecie mogą nabrać prawa do ubiegania się o korzyści, które pragnęła im zapewnić osoba zmarła na podstawie swojego testamentu, i które zabezpieczyła poprzez formalne zobowiązanie współmałżonka do niezmienienia tej woli w przyszłości.  

        W praktyce kopie testamentów obu małżonków, czyli tzw. mutual wills są dołączane do tej umowy jako załączniki. W przypadku sporządzenia takiej umowy wskazanym jest również poinformowanie o jej sporządzeniu osób, których korzyści chce się zabezpieczyć aby wiedziały o jej istnieniu.  

Janusz Puzniak

Barrister and Solicitor

905-890-2112

416-999-3023