Polsko-sowiecka wojna partyzancka na Nowogródczyźnie 1943–1944
Historie walk Armii Krajowej z sowiecką partyzantką na Nowogródczyźnie w latach 1943–1944 przybliża czytelnikom książka Zygmunta Boradyna "Niemen rzeka niezgody. Polsko-sowiecka wojna partyzancka na Nowogródczyźnie 1943–1944" wydana przez Rytm.
Nieżyjący już autor książki Zygmunt Boradyn zmarł w wieku 40 lat. Pochodził z polskiej patriotycznej rodziny. Urodził się i mieszka w Nowogródku. Był wykładowcą historii w Białoruskim Państwowym Instytucie Języków Obcych i na Wydziale Historycznym Białoruskiego Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego.
Licznie zamieszkujący Nowogródczyznę Polacy walczący w szeregach AK byli przez sowiecką propagandę określani mianem "białopolaków", "kontrrewolucjonistów", "polskich nacjonalistów", "imperialistów". Na niepodległościowe dążenia Polaków nie było miejsca na terenach, które miały znaleźć się w sowieckim imperium. Polacy byli skazani przez Sowietów na zagładę.
Ukształtowanie geograficzne Nowogródczyzny sprzyjało prowadzeniu walki partyzanckiej. Większość Nowogródczyzny była trudno dostępna. Nie było dobrych szlaków komunikacyjnych, a 25 proc. terenów pokrywały lasy. Wśród ponad miliona mieszkańców, ponad połowę stanowili Polacy, około 40 proc. Białorusini, a poniżej 7 proc. Żydzi.
Ludność białoruska i żydowska była pod wpływem sowieckiej propagandy, kształtującej postawy nienawiści do Polski i Polaków. Sowiecka agresja we wrześniu 1939 została przez Białorusinów i Żydów przyjęta z entuzjazmem. W czasie sowieckiej okupacji komuniści prześladowali i eksterminowali Polaków. Polacy byli mordowani od razu albo za pomocą deportacji na Syberię. Równolegle z prześladowaniami Polaków Sowieci uprzywilejowali Żydów i białoruskich lumpów.
Pomimo szerokich sowieckich represji na Nowogródczyźnie działała polska konspiracja. Często Polacy mieli do wyboru albo być sadystycznie zamordowanym przez Sowietów, albo starać się przeżyć w oddziałach partyzanckich.
W czerwcu 1941 dotychczasowy sojusznik komunistów, nazistowskie Niemcy, zaatakował Związek Sowiecki. Niemcy zamiast wykorzystać entuzjazm narodów dręczonych przez Sowietów, swoimi represjami wobec tubylców kreowali poparcie Białorusinów dla sowieckiej partyzantki. Biologiczne przetrwanie ludności polskiej na Nowogródczyźnie było zagrożone pod okupacją niemiecką działaniami Niemców i działaniami partyzantki sowieckiej – której celem była likwidacja Polaków na terenach, które miały być włączone do Związku Sowieckiego.
Zygmunt Boradyn w swej książce "Niemen rzeka niezgody. Polsko-sowiecka wojna partyzancka na Nowogródczyźnie 1943–1944" przybliżył działania bojowe Okręgu Nowogródzkiego ZWZ Armii Krajowej od lipca 1941 do lipca 1944. Strukturę oddziałów AK. Formy działań AK. Walki z Niemcami i Sowietami. Obronę ludności cywilnej przed terrorem kryminalnym ze strony sowieckich partyzantów.
Autor przybliżył też czytelnikom działania zbrojne prowadzone przez sowiecką partyzantkę. Historię sowieckich oddziałów i metody ich działań. Nadreprezentacje w sowieckiej partyzantce Żydów i Rosjan, co nie odpowiadało strukturze etnicznej Nowogródczyzny. Zdziczenie i działalność stricte kryminalną sowieckich partyzantów. Działania zbrojne sowieckiej partyzantki przeciw oddziałom AK.
Prace "Niemen rzeka niezgody..." ilustrują fotografie polskich i sowieckich partyzantów. W aneksach do książki znalazły się wytyczne sowieckie co do działań wobec AK, prowadzenia komunistycznej propagandy. A także: kalendarium walk AK z Sowietami, wykaz polskich patriotów zamordowanych przez sowieckich partyzantów, depesze między sowieckimi partyzantami a dowództwem sowieckim co do metod walki z Polakami.

Wołyń 1939–1944
Jedną z publikacji przybliżających czytelnikom dramat Polaków na Wołyniu jest praca profesora Władysława Filara "Wołyń 1939–1944. Historia pamięć pojednanie" wydana przez wydawnictwo Rytm.
"Wołyń 1939-1944. Historia pamięć pojednanie" to 280-stronicowa książka napisana przez historyka, który sam był ofiarą ukraińskiego terroru. Praca będąca połączeniem osobistej relacji z publikacją naukową opartą na dokumentach archiwalnych.
Czytelnicy książki profesora Władysława Filara poznają wydarzenia z II RP, okupacji sowieckiej i niemieckiej, czasu terroru ukraińskich nazistów, walk autora w szeregach 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. A także obecną sytuacje na terenach opisywanych przez autora.
W rozdziale poświęconym II RP opisany został etniczny podział demograficzny Wołynia wynikający z konsekwencji zaborów. Trudne warunki życia na Kresach w dwudziestoleciu międzywojennym. Ówczesna polityka władz wobec Ukraińców na tym terenie. Działalność polityczna Ukraińców. Relacje Polaków z Ukraińcami przed II wojną światową. Autor opisał też sytuację Polaków na Wołyniu po klęsce wrześniowej. Wiadomości z historii Wołynia uzupełnione są wspomnieniami autora o jego rodzinie.
Kolejne rozdziały pracy opisują okupacje sowiecką i niemiecką. Terror komunistycznej władzy. Zbrodnie popełniane przez Sowietów i ich kolaborantów. Nowych niemieckich okupantów. Terror ukraińskich nazistów. Walki Armii Krajowej z oddziałami nazistów ukraińskich.
Prace kończą wspomnienia autora z wyjazdu na Ukrainę w III RP. Czytelnicy dowiadują się z niego o późniejszych losach ofiar terroru ukraińskich nazistów. "Wołyń 1939–1944. Historia pamięć pojednanie" ilustruje wiele fotografii, ukazujących życie publiczne i prywatne, Kresowiaków i Kresów.
Autor książki, profesor Władysław Filar, urodził się w 1926 roku na Wołyniu. Podczas II wojny światowej walczył w szeregach 27. Dywizji Wołyńskiej Armii Krajowej. Po wojnie służył w Ludowym Wojsku "Polskim". W 1956 roku ukończył Akademię Sztabu Generalnego. W 1963 obronił doktorat z historii wojskowości. Habilitację uzyskał w 1970 roku. Profesurę w 1973. Od 1956 do 1991 pracował w Akademii Sztabu Generalnego, a następnie w Akademii Obrony Narodowej. Od 1992 do 2004 roku wiceprzewodniczący Zarządu Okręgu Wołyńskiego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Autor 120 publikacji naukowych. W swoich pracach wielokrotnie potępiał negowanie i relatywizowanie zbrodni ukraińskich nazistów na Polakach, gloryfikowanie zbrodniarzy z nazistowskiej frakcji UPA.
Władysław Filar jest autorem takich prac o eksterminacji Polaków na Wołyniu, jak: "Przed Akcją Wisła był Wołyń", "Wołyń 1939–1944. Eksterminacja, czy walki polsko-ukraińskie", "Przebraże – bastion polskiej samoobrony na Wołyniu. Bitwy i akcje", "Wydarzenia wołyńskie 1939–1944", "«Burza» na Wołyniu. Z dziejów 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej. Studium historyczno-wojskowe".

Wspomnienia ułana z 1863 roku – powieść Walerego Przyborowskiego z 1874 roku
Wśród kilku powieści historycznych Walerego Przyborowskiego, wydanych przez Rytm, na szczególną uwagę, w 150. rocznicę powstania styczniowego, zasługują "Wspomnienia ułana z 1863 roku".
Walery Przyborowski, publikujący swoje powieści pod pseudonimem Zygmunt Lucjan Sulima, urodził się 27 listopada 1845 w Domaszowicach koło Kielc, a zmarł 13 marca 1913 w Warszawie. Był pisarzem i historykiem. Członkiem Kościoła luterańskiego. Walczył w powstaniu styczniowym, za co przez wiele miesięcy był więziony przez Rosjan. Studiował na Wydziale Filozoficzno-Historycznym w warszawskiej Szkole Głównej. Pisywał do wielu czasopism, był nauczycielem. Opublikował kilka ważnych prac historycznych o powstaniu styczniowym – "Historja dwóch lat 1861/62", "Ostatnie chwile powstania styczniowego", "Dzieje 1863 roku".
Popularność zdobył patriotycznymi powieściami historycznymi dla młodych czytelników. Pierwszą były " Wspomnienia ułana z 1863 roku". Kolejnymi: "Bitwa pod Raszynem", "Włościanie u nas i gdzie indziej", "Chrobry", "Król Krak i królewna Wanda", "Lelum-Polelum", "Myszy króla Popiela", "Szwoleżer Stach", "Historya Franka i Frankistów", "Na San Domingo", "Szwedzi w Warszawie", "Upiory", "Noc styczniowa", "Aryanie: powieść historyczna z XVII wieku", "Rycerz bez skazy i trwogi".
"Wspomnienia ułana z 1863" ukazują szlak bojowy kilku oddziałów powstańczych. W swej powieści Przyborowski przybliża czytelnikom przyczyny upadku powstania. Powieść nie jest cukierkową hagiografią. Autor ukazał w niej również niezbyt chlubne zachowania niektórych przywódców i bohaterów powstania.

Jan Bodakowski