Przez te oczy, te oczy zielone – piosenka w radiu leci. Lubię ją. 

        Mamy Nowy Rok, już 2018. Czy jestem już stara? Mam ponad 60 lat i mąż mówi, że już zaczynają brać z naszej półki. Rzeczywiście, przed kościołem trzy klepsydry. Jedna – ponad 80 lat, druga – ponad 70 lat i trzecia, to nasza półka. Ciekawe, co tam jest dalej, a jestem przekonana, że jeszcze ciekawiej niż na tym świecie. Bo najważniejsze, aby było ciekawie. Ciekawie jest wtedy, gdy człowiek musi do czegoś dążyć, coś odkrywać. 

        Szanowni Państwo, kontynuujemy nasz cykl ujawniania materiałów rezydentury wywiadu PRL w Kanadzie. Część z nich pochodzi z niedawno odtajnionego zbioru zastrzeżonego. Materiały te są pozyskiwane w ramach prowadzonego przez nasz tygodnik programu badawczego w IPN „Polonia i jej korzenie”. Zachowano oryginalną pisownię.

(od red. – notatka odręczna)

Tajne spec. znacz.

Egz. pojedynczy

SPRAWOZDANIE Z PRACY OPERACYJNO-INFORMACYJNEJ REZYDENTURY KANADYJSKIEJ (OTTAWA) ZA OKRES OD SIERPNIA 1986 R. DO SIERPNIA 1988 R.

        I.) W swej działalności operacyjno-informacyjnej w wym. okresie Rezydentura koncentrowała swoje wysiłki na optymalnej realizacji nakreślonego uprzednio kierunkowego planu pracy – korelowanego na bieżąco przez rozwój sytuacji polityczno-kontrwywiadowczej kraju urzędowania oraz dyspozycje Centrali – wynikające z aktualnych priorytetów polityczno-gospodarczych kraju.

 Efekty pracy Rezydentury determinowały w głównej mierze dwa zasadnicze czynniki:

        – A.) Ogólna sytuacja społeczno-polityczna i kontrwywiadowcza w kanadzie – w latach 1986-1988.

        – B.) Przydzielone siły kadrowe i środki techniczne w ich praktycznym kształcie organizacyjno-funkcjonalnym – wraz z całą „infrastrukturą_ operacyjną Rezydentury.

        – Ad A.) W okresie sprawozdawczym rządy w KANADZIE sprawowała Partia Postępowo-Konserwatywna pod przewodnictwem BRIANA MULRONEY’A – posiadająca zdecydowaną przewagę w Parlamencie. Rząd konserwatywny kontynuował politykę ugruntowania tzn. „specjalnych” stosunków z USA – co przyniosło w praktyce wyraźne zbliżenie polityczne obu krajów oraz podpisanie układu w sprawie tzw. „wolnego handlu” – którego wejście w życie premier MULRONEY uczynił głównym celem swej polityki. Będzie to w zasadniczym stopniu rzutować na postawę kanadyjskiego elektoratu wyborczego – w trakcie oczekiwanych wkrótce wyborów federalnych – oczekuje się iż zapewnią one kontynuację rządów MULRONEY’A choć z minimalną przewagą w parlamencie.

        – Ewidentnym stał się fakt rezygnacji obecnego rządu z polityki tzw. „trzeciej opcji” – na rzecz coraz ściślejszego podporządkowywania się aktualnej linii polityki amerykańskiej.

        – Równolegle Kanada systematycznie zwiększała swoją obecność w NATO – wyrażając ten sojusz jako filar jedności i siły Zachodu.

        – Również w stosunkach z ZSRR i KS-ami politykę kanadyjską charakteryzowała coraz ściślejsza harmonia z głównymi założeniami polityki amerykańskiej.

        – Prowadzona polityka wszechstronnego zbliżenia z USA, rzutowała w zasadniczy sposób, zwłaszcza na zacieśnienie współpracy i koordynację działań służb specjalnych obu państw, które już wcześniej były bardzo bliskie. Znajduje to wyraz w udzielaniu przez ASS niezbędnej pomocy natury organizacyjno-szkoleniowej oraz w coraz bardziej widocznej koordynacji działań kanadyjskich służb tajnych – głównie przeciwko KS.

        – Z wyraźnej inspiracji ASS rozpętano w KANADZIE na tle tzw. sprawy PASZKOWSKIEGO – w środkach masowego przekazu (na początku br.) kampanię wymierzoną bezpośrednio przeciwko naszej służbie; natomiast w czerwcu celowo wywołana została „afera szpiegowska” – w wyniku której nastąpiła największa w historii stosunków radziecko-kanadyjskich – seria wzajemnych ekspulsji dyplomatów obu krajów. 

        – Działania te – szczegółowo opracowane i starannie przygotowane czasowo (wyżej podano tylko najbardziej znane); z jednej strony mieszczą się w szerokiej gamie środków stosowanych w ramach strategii tzw. kontrwywiadowczego przeciwdziałania psychologicznego. Z drugiej zaś służą do podbudowania wyraźnie nadszarpniętego prestiżu Kanadyjskiej Służby Wywiadu i Kontrwywiadu (CSIS) – agencji wciąż młodej (istnieje od 1984 R.) i poddawanej stałej presji w kwestii wykazania swojej efektywności – co wytwarza tam atmosferę – wręcz psychozę – pogoni za szybkimi i zarazem spektakularnymi rezultatami.

        – Dodać należy, że służba ta wciąż walczy o swój przyszły kształt i pozycję w kanadyjskim systemie biurokratyczno-rządowym – co może jeszcze przez długi okres stwarzać potencjalne zagrożenia dla naszej pracy operacyjnej na tym terenie.

        – Ad B.) Aktualnie w Rezydenturze pracuje 5-ciu oficerów kadrowych w tym 2-ch uplasowanych na stanowiskach przykrycia w Ambasadzie („MUSK” II sekretarz d/s kulturalno-prasowych i niżej podpisany – I Sekretarz d/s. naukowo-technicznych + sprawy konsularne pozostające w kompetencji Ambasady). Od marca 1987 dodatkowo na etacie woźnego Ambasady uplasowany został of. ps. „SMAR” – użyteczny na tym stanowisku jedynie do działach pomocniczych.

        – 2-ch innych pracowników uplasowanych jest w K.G. w MONTREALU („FENT” i „RIZO”) na stanowiskach konsuli. Należy do tego dodać pracowników pomocniczych zapewniających łączność z Centralą i w relacji OTTAWA - MONTREAL (szyfranci: „AZ” – w OTTAWIE; „MAŁY” i od lipca br. „FLIN” w MONTREALU; oraz „KAMAZ” w TORONTO).

        – Generalnie wszystkie w/wym. etaty (– poza stanowiskiem zajmowanym przez OF. „SMAR”), choć znacznie obciążone pracą oficjalną – dają dobre możliwości do prowadzenia efektywnej pracy operacyjnej – przy czym etaty konsularne (głównie po linii pionów zajmujących się problematyką naukowo-techniczną oraz pionu „K” i częściowo „E”; natomiast etaty dyplomatyczne – po linii pionów „B”, „R” i „E”.

        – Szczegółowe notatki poszczególnych oficerów, odnośnie przydatności ich stanowisk przykrycia do pracy operacyjnej zostały oddzielnie wraz z moimi uwagami przekazane do Centrali.

        – Znacznie obciążone jest w obecnym układzie funkcjonalnym stanowisko zajmowane przez rezydenta. Jest to efektem rosnącej ostatnio rangi wymiany naukowo technicznej i problematyki technologicznej na placówkach i wiążących się z tym zadaniami – na płaszczyźnie pracy oficjalnej.

        – Niewątpliwie poważnie ułatwi pracę Rezydentury przywrócenie w tym miesiącu etatu kadrowego oficera naszej Służby w K.G. w TORONTO – tj. na terenie zajmującym znaczące miejsce w działaniach operacyjnych Rezydentury.

        Zagadnieniem wymagającym odrębnego potraktowania jest kwestia łączności w relacjach zwrotnych na liniach OTTAWA – MONTREAL i OTTAWA – TORONTO, a zwłaszcza optymalnego zabezpieczenia transferu materiałów (...) (naszych placówek).

        – Szybkiego załatwienia wymaga w tym kontekście kilkakrotnie przedkładany przeze mnie postulat o wyposażeniu Rezydentury w kontenery (pojemniki) przeznaczone do bezpiecznego przewożenia poczty operacyjnej.

        Sprawa ta stanowi poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa pracy Rezydentury w warunkach aktualnej sytuacji kontrwywiadowczej w KANADZIE i jej rozwiązanie powinno mieć priorytetowe znaczenie.

        – Generalnie okres sprawozdawczy charakteryzował się narastającą presją kanadyjskich służb specjalnych – ukierunkowany na maksymalne ograniczenie naszej działalności w Kanadzie, nie tylko zresztą w aspekcie stricto operacyjnym. Podobne oceny przekazał do MSZ również „GOSPODARZ” z którym nota bene współpracę zarówno w aspekcie organizacyjnym jak i na gruncie merytorycznym – z punktu widzenia zabezpieczenia potrzeb Rezydentury – oceniam jako b. dobry.

        „G.” był również b. pomocny i odegrał istotną rolę w rozwiązywaniu różnych nieprawidłowości występujących w funkcjonowaniu innych naszych placówek w KANADZIE – zwłaszcza K.G. w MONTREALU (sprawa znana w Centrali – m inn. w pionie „K”).

        – Współpracę z moim odpowiednikiem z Zarządu II S.G.W.P. – aczkolwiek miała ona ograniczony charakter – oceniam pozytywnie.

        – Zgodnie z dyspozycją Kierownictwa Centrali utrzymywałem również bezpośredni kontakt z Prezydentem PR w OTTAWIE i odbywałem z nim okresowe konsultacje. Nasze stosunki miały partnerski a zarazem autentycznie przyjacielski charakter. Raporty i informacje uzyskane w trakcie tych spotkań systematycznie przekazywałem do Centrali – zgodnie z instrukcją.

        – Nie odnotowałem w okresie sprawozdawczym problemów natury dyscyplinarnej z podległą kadrą Rezydentury. Nie stwierdziliśmy również w tym okresie ewidentnych symptomów świadczących o dekonspiracji oficerów.

        – W tym miejscu chciałbym podkreślić wysoki poziom moralny i duże zaangażowanie wszystkich pracowników Rezydentury w pracę operacyjną. Postawy ideowo-polityczne wszystkich oficerów Rezydentury oceniam jako właściwe i nie budzące zastrzeżeń. Szczegółowe oceny w tej materii prezentowałem indywidualnie w ramach ocen okresowych i przeglądów kadrowych.

        – Zaznaczyć należy dobre przygotowanie zawodowe i językowe całej kadry podległych oficerów Rezydentury zarówno do pracy operacyjnej jak i oficjalnej – (w instytucji przykrycia).

        II.) Uwzględniając powyższe uwarunkowania, realizacja zadań Rezydentury na odcinkach poszczególnych pionów Centrali przedstawiała się następująco:

        – 1) PION – „A”.

        – A.) Rezydentura realizowała na bieżąco dyspozycje Pionu zarówno w zakresie operacyjnym (poszczególne sprawy), jak i w szerszym wymiarze wynikającym z długofalowych – stałych zainteresowań Wydziału.

        – W efekcie naprowadzenia Rezydentury (szczegółowa charakterystyka), przeprowadzono z pozycji Centrali rozmowę operacyjną z fig. sprawy krypt. „MON”. Sprawa rokuje dalsze perspektywy operacyjne i jest prowadzona w kategorii agenturalnej.

        – Na zlecenie Pionu przygotowaliśmy szczegółową dokumentację oraz podjęto niezbędne działania przygotowawcze do realizacji przedsięwzięcia operacyjnego w sprawie „REMUSIK”.

        – Wytypowaliśmy i dokonaliśmy wstępnego opracowania fig. sprawy krypt. „CELL” (aktualnie w pionie „B”) z sugestią przekazania (z uwagi na merytoryczny profil fig. sprawy), do dalszego prowadzenia przez Wasz Pion. – Sprawa z perspektywą na ciekawe operac. i wartościowe źródło informacji.

        – B.) Ponadto:

        – Zrealizowaliśmy szczegółowe dyspozycje Pionu odnośnie ustaleń w sprawie krypt. „KODAK”.

        – Zabezpieczyliśmy operacyjnie fig. spraw: „KOLORADO”, „PLAZMAN” (w przeszłości regularne kontakty z tym źródłem – przynoszące wymierne efekty operacyjne) oraz „PATRYK”.

        – Przekazaliśmy kilka charakterystyk kandydatów do ewent. zdyskontowania w aspekcie operacyjnym (pozyskania do współpracy) m inn.: ANDRZEJ GAMAN i MAŁGORZATA KUŁAKOWSKA z Oddziału PAN we Wrocławiu; MARIAN JURZYSTA z Instytutu Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach; MICHAŁ KUCZEWSKI z instytutu naukowo-badawczego w HALIFAX, JULIAN GRUDA z QUEBEC UNIVERSITY; HESHEL TEITELBAUM z UNIVERSITY OF OTTAWA; oraz inne w postaci fotokopii dokumentacji konsularnej (zaproszenia).

        – Niezależnie od powyższego Rezydentura przesyłała na bieżąco do Pionu ciekawsze publikacje i materiały naukowe dot. problematyki pozostającej w Waszym zainteresowaniu.

        – 2.) PION „B”.

        W pracy na rzecz Pionu Rezydentura zgodnie z przyjętym planem kontynuowała dotychczasowe działania, koncentrując swoje wysiłki na uzyskaniu bezpośredniego dotarcia (i maksymalnego rozpoznania) do obiektów pozostających w zainteresowaniu operacyjnym Pionu zarówno w Kanadzie jak i w USA.

        – Wykorzystywaliśmy w tym celu sieć posiadanych jednostek operacyjnych, przy równoczesnym dążeniu do pozyskania nowych wartościowych źródeł informacji.

        – W pracy z osobowymi źródłami informacji dążyliśmy do uzyskania optymalnych efektów informacyjnych, m inn. poprzez stosowanie różnorodnych form współpracy – adekwatnych do ich potencjalnych możliwości i realnych uwarunkowań współpracy.

        – Ponadto systematycznie przesyłaliśmy do Pionu materiały pochodzące z tzw. nieosobowych źródeł informacji – tj. opracowania i biuletyny rządowe, informacje uzyskane od źródeł innych pionów Centrali – pogłębiające rozeznanie w obiektach pionu, a także szczegółowe notatki analityczne i ciekawsze materiały publicystyczne.

        – Zgodnie z zapotrzebowaniem systematycznie przesyłaliśmy do Wydziału tygodnik „GŁOS POLSKI – GAZETA POLSKA”.

        – Inną kategorię informacji stanowiły przekazywane do Pionu informacje natury operacyjnej tj dane personalne i charakterystyki potencjalnych kandydatów do operacyjnego wykorzystania z pozycji Centrali (przedst. środowisk naukowych, dziennikarskich czy korpusu dyplomatycznego K.K.).

        – Najbardziej interesujące z nich to: ANDRZEJ BURSA; WALTER BILAŃSKI, MICHAEL ARNOLDI, JULIE SCOTT; DAVID ANDERSON, FRANCOIS ZDANOWICZ, LOUIS PHILIPPE RIVET, HILARY MAC KENZIE, MARIA R.K. SIEMEŃSKA-VACHALI; WARREN CARAGATA; ANNA DANIELA SIEFKEN; DAVID L. BOERIGTER; ELŻBIETA KWAŚNIEWSKA; HUGH i MARIA TILEY; ROBERT KACPRZAK; LEOPOLD KURCZ; AGNES GRUDA; JOSH MOSKAU. Większość z w/wym. figurantów z racji uplasowania w interesujących dla Pionu obiektach rokuje ciekawe perspektywy operacyjne.

        – Z naprowadzeń Rezydentury, w efekcie których założono prowadzone przez Pion w kategoriach operacyjnych sprawy należy wyszczególnić:         „BLACK”, „TRAPEZ”, „WAS”, „REJ”, „PRUT”, „TOSCA”, „SZEWC”, „OSIP”, „VIR”, „MIL”, „ADRIA”, „FELA”, „PIK”, „CELL”, „MORRIS” i „ZIUK”. Znaczna część z w/wym. spraw już obecnie przynosi wymierne (wykorzystywane przez pion „H”) efekty informacyjne; a kilka spełnia kryteria do przekwalifikowania ich do wyższych kategorii operacyjnych.

        – Niezależnie od powyższego Rezydentura zgodnie z dyspozycjami Pionu zabezpiecza bądź realizuje czynności operacyjne wobec około 70 innych figurantów z których CA. 50% posiada kryptonimy operacyjne. Część z nich jest prowadzona z pozycji Centrali w kategoriach agenturalnych (np. „WALKER”; „LOBER”; „ALMONT”).

        – W tym miejscu należy również wymienić realizację przez nas (głównie na terenie TORONTO) zleconych  przez Pion innych przedsięwzięć operacyjnych (spotkań kontrolnych) przykładowo w sprawach „JANNER”; „STELLA” i „BATAL”.

        – Ze spraw agenturalnych Rezydentura prowadziła na rzecz Pionu sprawy:

        – „EZOP” – aktualnie kontakt zamrożony; zabezpieczany i kontrolowany w aspekcie wyjazdów do kraju.

        – „WIDŁAK” – zgodnie z dyspozycją Pionu – Rezydentura utrzymuje z „W” okresowe kontakty, przekazując informacje o aktualnej sytuacji fog.

        – Generalnie pozytywnie przebiegała współpraca z K.O: „ROCH”; „GUNNARIS” i „CHARON” (w tym ostatnim przypadku do października 1987 R) – odbywano regularnie spotkania; przekazując do Pionu uzyskane informacje – często posiadające wartość operacyjną (bądź użyteczne w aspekcie informacyjnym.

        – Nawiązany został też kontakt i ustalony system łączności z K.O. krypt. „BOS” (teren VANCOUVER). W części okresu sprawozdawczego Rezydentura utrzymywała ponadto systematyczne kontakty z: KJ – „LAVAL” oraz fig. spraw SMW: „EXTOR”, „JOE”, „BELA” i „RYSA” a także okazjonalnie z K.J. – „THOR” – przekazując do Pionu informacje o aktualnej sytuacji tych fig. (często uzyskane od źródeł innych pionów Centrali).

        Formę i styl prowadzenia w/wym źródeł i kontaktów dostosowywaliśmy do ich realnych możliwości wywiadowczych a zarazem stosunku do nowszej służby (zwłaszcza w przypadkach K.O.).

        – W sumie wydaje się, że Rezydentura na miarę swoich faktycznych możliwości dokonała dalszego postępu w procesie pogłębiania rozpoznania obiektów Pionu oraz zapewniła bieżącą informację w zakresie problematyki pozostającej w zainteresowaniu Wydziału.

        – Pozyskano również kilka nowych – perspektywicznych źródeł informacji bądź naprowadzeń z których znaczna część rokuje perspektywy rozwoju i przekwalifikowania do wyższych kategorii operacyjnych.

Ciąg dalszy w kolejnym numerze