Korespondencja własna z rezerwatu w Ontario (2)

      Ostatnio opisywałem zniechęcające początki mojego uczenia w nowym rezerwacie. Pisałem, jak zaskakujący był totalny brak organizacji, który przejawił się między innymi zatrudnieniem jednego nauczyciela w szkole wymagającej czterech czy brakiem umowy o pracę (a pracuję już dziewięć miesięcy) i jakiejkolwiek polityki kadrowej. Z biegiem czasu takich "michałków" zaczęło pojawiać się coraz więcej...

      Jedne – banalne, są zaledwie powodem do kwaśnego uśmiechu, inne tak absurdalne, że przyprawiają o zawrót głowy. W końcu jednak tych sytuacji rodem z Kafki mnoży się tyle, że człowiek zaczyna się zastanawiać, czy nie jest bohaterem perfidnego psychologicznego eksperymentu, jaki narodził się w głowie jakiegoś szaleńca.

      Jak na przykład wczoraj – po szkole poszedłem na rower (jedna z niewielu rozrywek, jakich tu doświadczam). Przez ostatnie dwa tygodnie padało, więc nie mogłem cieszyć się jazdą na rowerze – nie ze względu na to, że bałem się, że zmoknę, bo w końcu z cukru nie jestem, ale przez to, że miejscowe drogi rozmiękły i trudno mówić o "jeździe", gdy koła grzęzną aż po osie w błocie. Wczoraj właśnie przestało padać, więc nie namyślając się wiele, wskoczyłem na siodełko i pognałem przez rezerwat. Nigdzie ani żywej duszy. Miejscowi narzekali na deszcz, że niby przeszkadza w organizowaniu wszelkiego rodzaju spotkań towarzyskich na świeżym powietrzu, ale gdy już przestało padać, pozamykali się w domach, zostawiając rezerwat we władaniu muszek (black flies) i komarów. Bestie widać wygłodniały przez dwa tygodnie deszczu, bo rzuciły się na mnie z zajadłością godną większego drapieżnika.

      Jeździłem tak samotnie po rezerwacie z jednego końca na drugi (w góra 15-20 minut można go objechać wzdłuż i wszerz) i zastanawiałem się nad koszmarem tego roku. Nie spisywałem "wydarzeń" na bieżąco, więc wiele z nich umknęło już mej pamięci, bo szczerze mówiąc, chciałbym o nich zapomnieć jak najszybciej. Gdybym wierzył jakiemuś systemowi przekonań zakładającemu reinkarnację i karmiczną sprawiedliwość przejawiającą się w ewentualnym awansie (lub degradacji) w każdym kolejnym wcieleniu, już teraz cieszyłbym się na myśl o kolejnym życiu: pewnie narodziłbym się jako jakiś książę pełnej krwi, albo przynajmniej gwiazda muzyki disco polo. Jednak jako chrześcijanin, nie mam takich złudzeń i jedyne, co mi przychodzi na myśl, to słowa Zbawiciela: "Eli Eli lama sabachthani?".

      Ściemniało się, więc postanowiłem wrócić do domu, tym bardziej że mnóstwo w okolicy niedźwiedzi. W zeszłym tygodniu naliczyłem osiem sztuk, gdy wracałem ze świętej indiańskiej góry (ale to już inna opowieść). Przed domem sąsiada zobaczyłem ognisko i matkę jednej z moich uczennic. Jako że rodzice zwykle uchylają się od rozmów z nauczycielami (na wywiadówkę przychodzi może jedna, dwie osoby na dziesięć), postanowiłem tam podjechać, ogrzać się przy ogniu, bo wieczór był raczej chłodnawy, i trochę porozmawiać. Jednym z problemów uczenia w rezerwacie jest to, że czasami człowiek nie ma z kim porozmawiać. Siedzi się w szkole z 9-10-latkami cały dzień, a potem doświadcza się społecznej izolacji. Po pół roku człowiek łapie się na tym, że zaczyna myśleć jak nastolatek.

      Rozmowa przebiegała nawet dosyć przyjemnie, choć w pewnym momencie musiałem się bardzo pilnować, by nie wybuchnąć gromkim śmiechem – moja rozmówczyni klęła bowiem jak szewc (po pewnym czasie człowiek się przyzwyczaja i już go tak nie razi to, że "co drugie słowo to k...wa"), i tak sobie kląć, ciągnęła: "Nie wiem, czemu ten pie...y wódz i ta jeb...a rada plemienia nic nie robią w sprawie tej poj...ej szkoły. Martwię się, że moja per...a córka nie uczy się w szkole...".

      "Uczy się całkiem dobrze – odpowiedziałem – nigdy nie miałem z nią większych problemów, chociaż muszę przyznać, że strasznie klnie i wyzywa innych uczniów od najgorszych bez wyraźnego powodu."

      "No tak, kur...a, nie wiem, skąd ona to ma... – zmartwiła się mamusia. – Może inne poj...ne dzieci w szkole klną" – pośpieszyła z wyjaśnieniem.

      "Pewnie tak właśnie jest" – pośpiesznie się zgodziłem, by zmienić temat na mniej ryzykowny.

      Coraz bardziej doceniam to, gdzie i kiedy się wychowałem. W moich stronach nikt nikogo nie wyzywał od "pier...ych pi...d" ot tak sobie. Pamiętam, jak w swoim rodzinnym Bytomiu wystawałem w sklepiku osiedlowym w kolejkach otoczony gromadą górników, którzy właśnie skończyli swoją dzienną szychtę (zmianę), i oczywiście codziennie musieli to opić. Czasami umykało im jakieś przekleństwo, gdy się za bardzo zapędzili w rozmowie, ale wtedy "Žena za pultem" (pani sprzedawczyni) zachrypniętym głosem Jana Himilsbacha oświadczała "Bo nie sprzedam!" i gromada utytłanych węglowym pyłem chłopów momentalnie zmieniała temat konwersacji z "Kur...a, ale tyn sztygar to gizd pieruński!" na "Ale dziś słoneczko ładnie przygrzewa i ptaszki w parku tak miło świergoczą. Wiosna, wiosna, wiosna, ach to ty!" Zaiste "it takes a village to raise a child" – pani sklepowa i górnicy mimowolnie byli moimi nauczycielami manier.

      Ponarzekaliśmy sobie jeszcze trochę przy tym ognisku, gdy przyjechał mój sąsiad. Wcześniej też jeździł na rowerze, ale w pewnym momencie jakby zapadł się pod ziemię na widok nadjeżdżającego radiowozu. Człowiek dosyć miły, bo zaproponował mi okazyjne kupno telewizora. Problem w tym, że nie wiem jeszcze jakiego, bo do wyboru są 42-calowy, 52-calowy, 37-calowy. Zastanawiam się, czy ten 42-calowy to czasem nie mój. W takim przypadku dostawa/odbiór nie byłyby problemem, bo po prostu uiściłbym zapłatę, a telewizor już stoi w mojej sypialni. Chyba byłoby to najlepsze rozwiązanie, bo człowiek jest dosyć zajęty – jak nie sprzedaje telewizorów, to (jak wieść gminna niesie) jest miejscowym dilerem narkotyków. Oczywiście wszystko to "plotki, pomówienia, oszczerstwa" gdy go zapytać, policja ma jednak na to wszystko inne zdanie.

      Cóż, czasem jest tak, że ktoś musi się mylić. Ja sam nie wiem. co myśleć, bo w końcu jakby ten miły człowiek (chyba jakiś hipis, bo mimo tego, że w domu nie ma ani prądu, ani wody, ciągle chodzi uśmiechnięty), który już trzy razy w tym roku proponował mi zapalenie skręta, mógłby trudnić się przestępczą działalnością?

      Sąsiadów mam czterech – dwóch jest obecnie "poszukiwanych" przez policję, trzeci mnie unika, bo pożyczył ode mnie pieniądze (na wieczne oddanie), a czwarty... ech, syn czwartego niedawno zwyzywał mnie od najgorszych, raz trzepnął pięścią, a trzy razy z łokcia w twarz, bo nie pozwoliłem mu pobić mniejszego chłopca. Oczywiście musiałem to zgłosić na policję, co odbiło się na dobrosąsiedzkich stosunkach raczej niekorzystnie. Cieszę się, że mnie nie postrzelił z wiatrówki, bo w końcu jest znany z tego, że w przypływie gniewu strzela z wiatrówki do dzieci, które są niemiłe dla jego syna.       

      Skoro już mowa o tym... Zastanawiam się, czy bycie nauczycielem to istotnie taki dobry wybór. W minionym tygodniu musiałem przerwać trzy bójki, w jednym z przypadków nawet użyć siły i odepchnąć silniejszego napastnika od mniejszego chłopca. Zostałem przez to zwyzywany i obecnie czekam na decyzję o moim dalszym losie. Rezerwat szumi od plotek o moim rychłym zwolnieniu, co przeszkadza w uczeniu mojej klasy, bo uczniowie stale pytają, czy już zostałem zwolniony i kiedy wyjeżdżam. Tłumaczę im, że jeśli coś takiego nastąpi, to dowiem się o tym ostatni, ale nie bardzo im to trafia do zrozumienia.

      Cóż, jak mnie istotnie zwolnią (dwa tygodnie przed końcem roku szkolnego), to po prostu będę miał wcześniejsze wakacje i więcej czasu, by opisać do "Gońca" uroki życia na północy.

Aleksander Borucki

Północne Ontario

Korespondencja własna z rezerwatu indiańskiego [1]

      A miało być tak pięknie! Szykowała się podróż życia: cztery tygodnie samochodem przez Stany. W planach Arizona i wąwóz Kolorado, Utah i Salt Lake City, Nowy Jork, Floryda i Everglades. Zresztą nie tylko "gdzie", ale i "z kim" wyglądało atrakcyjnie. Myszę znałem jeszcze z studenckich czasów, z Krakowa, pozostała dwójka to jej znajomi – zapaleni podróżnicy. Jeden z chłopaków był dosłownie wszędzie: Europa, Azja, Ameryka Południowa, Australia. Imponowało mi to, sam zawsze chciałem podróżować. Przy tym niesłychanie skromny, wręcz pokorny. Wszystko zapowiadało świetnie spędzony czas. A tu taka... klapa (na usta ciśnie się inne zgoła słowo, no ale są święta, ma być rodzinnie i w związku z tym przyzwoicie, zatem pozostańmy przy "klapa").

      Mówią, że jak Pan Bóg chce kogoś ukarać, to mu rozum zabiera. Coś w tym jest, choć nie bardzo wierzę, by Bóg był tak bardzo zainteresowany zarządzaniem moim życiem na mikroskalę, to raczej wbudowany system: pycha, wręcz buta, nastawienie "co to nie ja!", brak trzeźwej myśli, w chwili gdy najbardziej jej potrzeba, i recepta na katastrofę gotowa... Zacznę jednak od początku.

      Z planowanej podróży udało się zobaczyć Nowy Jork i amerykańską stronę Niagara Falls (to kłamstwo, że "nasza jest lepsza"). Gdy wsiadałem na "Maid of the Mist", zadzwonił mój telefon. Odebrałem. Ktoś po drugiej stronie wyburczał, że jest praca dla nauczyciela w jednym z rezerwatów na północy Kanady, i zapytał, czy jestem zainteresowany. Spędziłem już dwa lata w indiańskim rezerwacie, więc myśl o podróży na północ nie była mi straszna. Mimo sygnałów ostrzegawczych w postaci braku pytania o referencje i świadectwo niekaralności oraz braku kontraktu, który mógłbym przejrzeć przed przyjazdem do rezerwatu, moja pycha popchnęła mnie do przyjęcia pracy. Krótkim "tak" zakończyłem swoją planowaną na cztery tygodnie podróż już po dwóch dniach i zafundowałem sobie prawdziwy koszmar i wyśmienitą lekcję, że niczego nie należy zakładać z góry.

      Wielu doświadczonych ludzi mówiło mi, że indiańskie rezerwaty wyglądają podobnie, że jak widziałeś jeden, to tak jakbyś widział wszystkie. Założyłem (i to był błąd), że skoro uczyli w wielu rezerwatach, to wiedzą, co mówią. Nic bardziej mylnego! Miejsce, w którym byłem poprzednio, wydawało mi się siedliskiem wszelkiego rodzaju patologii, lecz w porównaniu z obecnym był to niemalże raj na ziemi. Po dwóch tygodniach pobytu żartobliwie zacząłem nazywać to miejsce Guantanamo Bay, moi współpracownicy nazywają je po prostu "piekłem". Jedynym pocieszeniem jest, że nie dalej niż za trzy miesiące rok szkolny się skończy i będę mógł wyjechać – w przekonaniu, że przetrwałem najgorszy z dotychczasowych rok w swoim życiu. Rzecz jasna, o ile przetrwam, bo co do tego pewności nie ma żadnej.

      Po części składa się na tę niepewność przyszłości brak jakiejkolwiek umowy o pracę. Pracuję tu jako nauczyciel już siedem miesięcy, a o umowie ani widu, ani słychu. Co prawda przez telefon Band Office Manager obiecał mi, że umowa będzie gotowa na mój przyjazd, a ja założyłem, że nie kłamie – i to był błąd! Kto by tam pamiętał, co tam wtedy w słuchawce szumiało... Może mi się przesłyszało, wodospad Niagara w końcu jest dosyć głośny. Dopytywałem się o umowę trzy razy. Dwa razy usłyszałem, że "już, już będzie gotowa – nasz prawnik właśnie nad nią pracuje". Za trzecim (do trzech razy sztuka!) razem wódz plemienia po prostu ofuknął mnie, mówiąc, że kultura jego plemienia to tradycja ustna i że jak bardzo mi na umowie zależy, to narysuje mi coś na kamieniu, a ja będę sobie to mógł podpisać. Jak się teraz nad tym zastanawiam, to muszę przyznać, że miejscowym byłoby niezmiernie ciężko sklecić jakąś sensowną umowę, bo gdyby chcieli naprawdę opisać moje warunki pracy, to mógłbym z tą umową z miejsca iść do sądu pracy.

      Zacznijmy od braku jakichkolwiek przerw, w tym przerwy na lunch (założyłem, że będą...). Z drugiej strony, biorąc pod uwagę brak ubikacji dla personelu (założyłem, że będzie...), to chyba i lepiej, że nie mam czasu na jedzenie. Jedzenie pociąga za sobą konieczność późniejszej lub wcześniejszej wizyty w toalecie, a to byłby problem. Zresztą kiedy niby miałbym iść, skoro nie mam przerw? Jako nauczyciel, w świetle prawa jestem odpowiedzialny za moich uczniów i nie mogę ich zostawić bez opieki nawet na sekundę. Przydałaby się jakaś pomoc klasowa, szczególnie że uczę trzy klasy w jednej (4, 5 i 6), ale to nierealne. Szkoła zatrudnia już dwóch asystentów i na więcej nie ma pieniędzy. Założyłem, że skoro mam uczyć trzy klasy, to będę miał albo pomoc klasową, albo przynajmniej "okienko" na planowanie lekcji, gdy tymczasem zakładanie czegokolwiek to oczywisty błąd.

      O niebezpieczeństwie, jakie niesie zostawienie uczniów samych sobie, przekonałem się już na samym początku roku. Gdy przyjechałem do rezerwatu (było to niedzielne popołudnie), powitał mnie miejscowy radny plemienia. Obiecał kontrakt, obiecał klucze do szkoły i zapowiedział rychły przyjazd dyrektorki szkoły, która miała mnie wprowadzić w szczegóły. Czekałem na nią do trzeciej w nocy, bo bardzo zależało mi na poznaniu poniektórych szczegółów. Jeden z nich: którą klasę mam uczyć następnego dnia. W końcu zrezygnowany poszedłem spać. Doszedłem do wniosku, że nawet jak przyjedzie, to chyba nie będzie tego ze mną omawiać w środku nocy.

      Następnego ranka obudziło mnie łomotanie do drzwi. Było dziesięć minut po ósmej i intruz, który obudził mnie waleniem do moich drzwi, powiedział, że jestem już spóźniony. Szkoła zaczyna się o 8. Na szczęście jest blisko (2 minuty piechotą) i o 8.20 byłem na miejscu, gdzie powitał mnie tłumek rozwrzeszczanych dzieci i... kucharka. Założyłem, że nie będę JEDYNYM nauczycielem w szkole, która (przynajmniej nominalnie) uczy JK-8 (czyli 8 klas szkoły podstawowej i dwie grupy przedszkolne). Kucharka wprowadziła mnie w tajniki planu dnia – z perspektywy kucharki: 8.30 dzieci jedzą śniadanie, 10.30 dzieci jedzą drugie śniadanie, 12.20 dzieci jedzą lunch. Wszystkie posiłki są opłacane przez radę plemienia i rodzice nie muszą za nie płacić złamanego centa. No świetnie, ale to w dalszym ciągu nie odpowiada na moje pytanie: którą klasę mam uczyć. "A którą sobie chcesz" – spokojnie wyjaśniła kucharka. Dowiedziałem się, że dyrektorka, która miała przyjechać i omówić ze mną szczegóły zatrudnienia, zadzwoniła wcześniej, informując, że nie podejmie pracy w szkole.                       Byłem sam.

      Gdybym miał za grosz rozumu, odwróciłbym się na pięcie i uciekł z tego miejsca gdzie pieprz rośnie. Już pierwszy rzut oka na szkołę dał mi do myślenia. To właściwie nie szkoła, ale dwa baraki zestawione ze sobą bokami. Cztery klasy, miniaturowy gabinet dyrektora, mała, ciasna kuchnia i tyle. Nie ma sali gimnastycznej, nie ma biblioteki szkolnej, nie ma pracowni komputerowej. Pomoce naukowe w większości stare i niekompletne, no i przede wszystkim: brak personelu. Normalnie się o tym nie myśli i po prostu zakłada się z góry, że w kanadyjskiej szkole dziecko będzie miało dostęp do wszelkiego rodzaju specjalistów i pomocy z ich strony. Tak jest w większych kuratoriach, gdzie szkoły mają rozmaite programy i nauczycieli: Special Ed (nauczanie specjalne), program Reading Recovery (nauczanie czytania), ESL (angielski jako drugi język), Speech & Language Therapist (logopeda), Social Worker (pracownik społeczny), Student Success Program, Child and Youth Workers, i tak dalej. Moja szkoła zaczynała rok szkolny z dwiema osobami: z kucharką i ze mną.

      Stałem tak sobie zdezorientowany pośrodku korytarza, w myślach na przemian to uciekając do moich znajomych, którzy właśnie jeździli sobie po Stanach, to starając się zaplanować swoje kolejne kroki, gdy w szkole pojawił się jeden z radnych plemienia. Plemię liczy około 1200 osób i ma 12 radnych, wodza (Chief) i kierownika biura plemienia (Band Office Manager). Widać naoglądał się w czasach dzieciństwa serialu "Mały domek na prerii", bo zasugerował uczenie wszystkich dzieci razem, nie w klasie, ale na korytarzu. Dzieci miałyby siedzieć grzecznie w swoich ławkach i czekać, a ja miałbym kursować między młodszą i starszą grupą przedszkolaków i uczniami wszystkich klas podstawówki. Szczęśliwie jak spod ziemi pojawiła się jeszcze jedna nauczycielka i wybiła mu z głowy ten "genialny" pomysł. Okazało się, że pracowała w tej szkole w zeszłym roku i nie mając innego zatrudnienia, po prostu przyjechała rano zobaczyć co i jak. Radny odszedł, mamrocząc pod nosem coś o niedouczonych i pozbawionych profesjonalizmu nauczycielach. Przed końcem dnia udało nam się ściągnąć do szkoły dwóch miejscowych "wolontariuszy" i podzieliliśmy uczniów na cztery "klasy" i jakoś przetrwaliśmy pierwszy tydzień. Nie było mowy o uczeniu. Wolontariusze, nie mając żadnego planu nauczania ani przygotowania pedagogicznego, pozwalali uczniom na prawie zbyt wiele. W szkole zapanowała atmosfera totalnego rozluźnienia, co szybko zaowocowało konfliktami między uczniami. Codziennie musiałem interweniować w 3-4 bójkach i rozdzielać okładających się kułakami nastolatków.

      Po takim pierwszym tygodniu weekend przespałem właściwie w całości. Chyba tylko dlatego nie spakowałem manatków i nie uciekłem. W poniedziałek znów poszedłem do szkoły, by dowiedzieć się, że mojej współpracowniczki tam nie ma – czyżbym był z powrotem w punkcie wyjścia: jedynym nauczycielem na całą szkołę? Na szczęście nie – koleżanka po prostu zachorowała i nie mogła przyjść. Ludzka rzecz, szkoda tylko, że nie ma kto jej zastąpić. Zostałem sam ze swoją i jej klasą, czyli "ucząc" JK-SK-1-2-3-4. W pośpiechu mówię wolontariuszom co mają robić z uczniami, i idę do swoich klas. Postanowiłem zaryzykować i trzymać uczniów SK-JK-1 i 2-3-4 w oddzielnych klasach, dla ich własnego bezpieczeństwa (w obu grupach wiekowych byli agresywni uczniowie, którzy po prostu nie mogli być razem). Kursując między klasami, odbieram telefony, bo właśnie uczyniono mnie PO (pełniącym obowiązki) dyrektorem.

      Dzwoni wódz – trzeba odebrać. Proszę o możliwość zamknięcia szkoły, lub przynajmniej o możliwość wysłania części dzieci do domów. Odpowiedź jest negatywna. Szkoła ma być otwarta, choćby nie wiadomo co. Rozmawiając z wodzem, jestem w progu swojej klasy i obserwuję moich uczniów, gdy ma miejsce wypadek: jeden z uczniów (nazwijmy go Kazio) niczym nie sprowokowany podchodzi do ławki drugiego (niech będzie, że Jasio) i wywraca ją na do góry nogami, na to Jasio bez sekundy wahania wbija Kaziowi w pierś długopis – głęboko, na 3-4 centymetry. Mój świat zamiera i nagle przyspiesza. Nawet gdybym był w klasie, nie miałbym możliwości zareagowania, wszystko wydarzyło się tak szybko. Zresztą w klasie jest jedna z wolontariuszek i ona również nie zdążyła zapobiec wypadkowi. Sprawy po tym toczą się błyskawicznie: telefon na policję (mus w takich okolicznościach) i na pogotowie (miejscowej pielęgniarki nie ma w rezerwacie i karetka musi przyjechać z odległej o kilkadziesiąt kilometrów miejscowości). W tym czasie Kazio obficie broczy krwią z rany, a Jasio wyraża nie tyle skruchę, ile ubolewa, że "chybił, bo przecież celował w serce".

      Następnego dnia do szkoły przychodzi ojciec Jasia, jak i Jasio we własnej osobie. Ojciec Jasia (tak, Jasia, nie Kazia!) oskarża mnie o to, że to wszystko moja wina, bo przecież nic takiego by się nie wydarzyło, gdybym był w klasie (to, że od progu mojej klasy do ławki Jasia jest bliżej niż od tablicy czy mojego biurka, to dla niego nieistotne), a sam Jasio z uśmiechem mówi, że nie mogę go zawiesić, bo wódz nie chce, by uczniowie byli zawieszani (bo podobno przez to mają negatywny stosunek do szkoły i przestają przychodzić). Dzwonię do wodza i pytam, czy to prawda. Ano prawda. Drugi tydzień uczenia, a ja już tyle się sam nauczyłem.

Aleksander Borucki

Znad jeziora Nipigon

Korespondencja własna z indiańskiego rezerwatu w Ontario (28)

      Koniec przygody z rezerwatem (przynajmniej na jakiś czas) zbliża się milowymi krokami. Wydaje mi się to takie "nierzeczywiste", że za parę (dosłownie za dwa) dni już mnie tu nie będzie – pewnie na zawsze. Będzie to taki mały koniec świata: wszystkie problemy i kłopoty, troski i zmartwienia, nadzieje i radości związane z rezerwatem pozostaną daleko i z wolna znikną w strumieniu czasu, jak łzy znikają w deszczu. A może nie znikną? Może rezerwat zmienił mnie na tyle, że jestem już "człowiekiem północy", niezdolnym do tego, by odnaleźć się na południu? Z pewnością nie wyglądam powrotu do ulicznych korków, tłoku w autobusach, smrodu spalin, anonimowości wśród dziesiątków tysięcy podobnych mi przechodniów i tym podobnych "zdobyczy cywilizacyjnych", jakie niesie ze sobą mieszkanie w nowoczesnym mieście.

      Z pewnością trudno będzie pożegnać się z bliskością miejsca pracy, z iluzorycznym (ale zawsze) poczuciem ważności i byciem rozpoznawalnym, z jeziorem, które jest nie dalej niż sto metrów od mojego domu, z lasem, śpiewem budzących mnie co rano kardynałów i jękliwym nawoływaniem nurów (loon). Miejsce jest po prostu przepiękne i już teraz wiem, że bardzo mi będzie tego piękna brakować. Będzie mi brakować dzikiej przyrody i świadomości, że mogę iść godzinami (ba! godzinami... dniami albo i tygodniami) przez las i nikogo nie zobaczę. Ciężko również będzie wyrwać się stąd pod względem "społecznym". Mam na myśli to, że mieszkając przez prawie dwa lata, w pewnym sensie wtopiłem się w miejscową społeczność, zacząłem żyć jej życiem i jej problemami.

      To zresztą jedno z zagrożeń życia na rezerwacie, o których nikt nie wspomina. Człowiek przyjeżdża "zielony" i zaczyna poznawać tubylców, w celach czysto zresztą zawodowych – by lepiej zrozumieć mentalność swoich uczniów, uwarunkowania kierujące ich życiem etc., a kończy się byciem wciągniętym w miejscową "dramę" i "politics". Są nauczyciele, którzy utrzymują dystans – nie zawsze zdrowy. Słyszałem opowieści o nauczycielce z... (nie, nie wymienię nazwy miejscowości), która po szkole od razu szybko idzie do domu, gdzie się zamyka aż do następnego ranka, z nikim nie rozmawia, nigdzie nie wychodzi, z nikim się nie zadaje. Na domiar złego dom ma wszystkie okna zabite deskami...

      Osobiście nie byłbym w stanie tak żyć, więc pokutuję teraz za moje grzechy – zbytnią integrację z miejscowymi i byciem wciągniętym w ich codzienne troski i kłopoty, w świat błahych plotek i ogromnych dramatów. Obu ostatnimi czasy (przez ostatnie dwa tygodnie) było sporo...          A to ktoś złośliwie rozciągnął żyłkę do łowienia ryb w poprzek drogi i zranił dziecko, a to jeden z nastolatków strzelał ze swojej wiatrówki do innych dzieci, a to ktoś po kilkunastu latach bycia wzorowym pracownikiem został nagle wyrzucony z pracy, bo w jego bagażu znaleziono parę igieł...

      Tego ostatniego to zupełnie nie rozumiem, chociaż jest zgodne z logiką miejscowej "war on drugs". Wojna ta przebiega w ten sposób, że prawdziwe "grube ryby", dilerzy narkotyków i przemytnicy powiązani z prominentnymi rodzinami w rezerwacie, bez przeszkód prowadzą swój interes, tymczasem z całą surowością karze się "płotki" – pozbawionych wsparcia narkomanów czy nawet osoby z ich rodzin, jak to miało miejsce w tym wypadku.

      Historia – o ile przedstawiono mi ją w miarę uczciwie – wyglądała tak, że w czyimś bagażu (bagaż miejscowych sprawdzany jest na lotnisku) znaleziono parę igieł, bynajmniej nie krawieckich, ale takich do wstrzyknięć. Nie ma mowy o narkotykach, czy nawet strzykawkach – igły, po prostu igły. Wystarczyło to jednak, by rada plemienia zażądała od "winnego" natychmiastowej rezygnacji z pracy. Nieistotne jest, że wszyscy wiedzą, że osoba ta nie bierze (przynajmniej ostatnio) narkotyków, podobnie jak nie jest tajemnicą, że bierze je jej córka. Miejscowi nie słyszeli widać o "redukcji szkód" (harm reduction), SIS (safe/supervised injection sites), nie pomyśleli widać też, że sterylne igły można dostać w miejscowej przychodni, pewnie wystarczy poprosić. Namawiam tę zwolnioną z pracy osobę do walki o jej pracownicze prawa, ale wiem, że raczej nie ma to sensu. Wiem, że nie jest wystarczająco asertywna, by to uczynić, by otwarcie przeciwstawić się swojej społeczności i by dochodzić swej racji w sądzie.

      Ktoś jednak widać ma tego wszystkiego powoli dosyć, bo w miejscowym sklepie pojawiła się wywieszka, której anonimowy autor lub autorka odwołują dilerów od czci i wiary.

      Anonim pojawił się na sklepowej tablicy rano, wzbudzając nie lada emocje wśród miejscowych – rzadko kto ma odwagę, by wygłaszać swoje zdanie, a tu proszę. Ludzie czytali, kiwali głowami ze zrozumieniem i rozchodzili się do swych zajęć, jakie to tam kto miał. Nikt jeszcze nie wiedział, jak prorocze są słowa listu.          Tej samej nocy wspólnotę obudziły telefon przyjaciół i członków rodzin z innych rezerwatów. Ktoś się właśnie dowiedział, że jeden z mieszkańców Wunnumina, 30-letni syn mojej bliskiej znajomej, umarł w Sioux Lookout, najprawdopodobniej z przedawkowania. Wieść obiegła wioskę lotem ptaka i wkrótce prawie wszyscy jej mieszkańcy byli na nogach. Poinformowano i mnie. Zgodnie z miejscowym zwyczajem, udałem się do domu dotkniętego tragedią, by pokazać moje wsparcie, by po prostu tam być.

      Była już późna noc, może druga w nocy, gdy wyszedłem z domu. Księżyc na dzień przed pełnią jasno oświetlał drogę, psy w całej wiosce wyły wniebogłosy, okna większości domostw były rozświetlone, a ich mieszkańcy stali na werandach, nerwowo paląc papierosa za papierosem, czy po prostu gapiąc się w przestrzeń przed nimi w milczeniu. Nie wziąłem kurtki, po prostu wybiegłem z domu zaraz po usłyszeniu hiobowej wieści. Było chłodno. Przyśpieszyłem kroku.

      Gdy doszedłem do domu znajomej, zastałem go pustym – drzwi wejściowe otwarte na oścież, światło zapalone w każdym pokoju, brak domowników. Dom sprawiał wrażenie porzuconego w popłochu. Przed drzwiami leżały rozrzucone, czy też raczej porzucone osobiste rzeczy, jakieś części garderoby etc. Ktoś poradził mi pójście do domu rodziców znajomej, nie dalej jak sto metrów w górę drogi. Tam zastałem ponad czterdzieści osób, siedzących i stojących gdzie popadnie. Pomimo obecności tylu osób, w domu panowała grobowa cisza. Uścisnąłem dłonie dziadkom tragicznie zmarłego i wyszedłem.

      Przed domem dowiedziałem się od jednego ze zgromadzonych tam palaczy, że moja znajoma pojechała z mężem do lasu, by się przejść, wypłakać, wykrzyczeć, wyryczeć w samotności. Poszedłem przed jej dom i czekałem, czekałem, czekałem... Przyjechali nieco przed trzecią w nocy. Porozmawiałem nieco na osobności i z nią, i z jej mężem, który właśnie obchodził urodziny. Przyjechał miesiąc temu z Północnej Afryki i też czuje się zagubiony w obcym kraju. Dowiedziałem się, że zmarły pojechał do Sioux, by wziąć udział w programie odwykowym. Żadne słowa pociechy nie przychodziły mi na myśl. Posiedziałem z pół godziny i poszedłem do domu. Muszę się spakować – pomyślałem – za dwa dni wyjeżdżam i problemy tego miejsca nie będą mnie już dotyczyć. Czy aby na pewno?

Aleksander Borucki

Wunnumin Lake, Ontario

Fot. Aleksander Borucki

  Korespondencja własna z indiańskiego rezerwatu w Ontario (27)

      Od wyjazdu z rezerwatu dzielą mnie już nie miesiące, a zaledwie tygodnie, i chociaż już poprzednio pisałem o tym, jak ciężko będzie się z tym miejscem rozstać, to jednak coraz bardziej oczekuję dnia wyjazdu.

      Ten tydzień nie zaczął się dobrze. Już noc z niedzieli na poniedziałek była nader nieprzyjemna: ktoś zakradł się nocą do domu mieszkającej po sąsiedzku nauczycielki i podpalił na progu, tuż przy drzwiach, worek ze śmieciami. Na szczęście ogień szybko dostrzeżono i ugaszono, zanim zdołał się rozprzestrzenić, bo gdyby to się stało, konsekwencje mogły być tragiczne. W przeciwieństwie do mojego teacherage (barak dla nauczycieli), który ma alternatywne drogi ucieczki – tylne drzwi i duże okno w salonie, które można by wybić krzesłem i tamtędy uciec, dom wspomnianej nauczycielki stałby się pułapką bez wyjścia. Nie wiadomo, czy był to celowy atak, czy tylko kretyński wygłup zblazowanego, znudzonego do reszty nastolatka, konsekwencją mogłaby być śmierć koleżanki z pracy. Oczywiście sprawcy nie odnaleziono.

      Trójka nauczycieli (w tym ja) nie spała tej nocy więcej niż godzinę, dwie. Mimo to następnego dnia dyrektor nie zdecydował się na zawieszenie zajęć, nie mieliśmy nawet kryzysowego zebrania pracowników, by omówić sytuację, mimo że wszyscy byliśmy sprawą dosyć wstrząśnięci. Dopiero wieczorem szef naszego wydziału oświaty wygłosił pogadankę do miejscowych, grożąc przedterminowym zamknięciem szkoły w wypadku powtórzenia się sytuacji. Kto wie, może pojadę do domu na dwa tygodnie przed planowanym końcem roku...

      Jakby tego było mało, przez ostatni tydzień musiałem katować swoich uczniów egzaminem EQAO. Celowo używam słowa "katować", bo istotnie przypominało to tortury. Nie mam najlepszej opinii na temat standaryzowanych testów, ale nie w tym rzecz. Problem ze stosowaniem tego typu testów w rezerwacie polega na tym, że dzieci, choć może są w klasie 3, to jednak uczą się angielskiego zaledwie od roku. Uczniowie klas trzecich z południa mieli przynajmniej już trzy lata nauki angielskiego (rok lub dwa przedszkola, klasa pierwsza i druga) więcej niż moi. Skończyło się na tym, że moje dzieci zrezygnowane zamykały się w sobie po pięciu minutach bezradnego spoglądania na pytania testowe.

      Wyglądało to mniej więcej tak:

      - Aleks, Aleks, nie wiem, co mam robić!

      - Przeczytaj pytanie, przeczytaj odpowiedzi i wybierz tę, która wydaje Ci się właściwa.

      - Ale ja nie umiem czytać!

      - Spróbuj przeczytać tyle, ile umiesz...

      (minutę później)

      - Aleks! Aleks! Pomóż mi!

      - Przykro mi, ale to jest test i nie mogę Ci pomóc, musisz to zrobić samodzielnie.

      - Ale ja nie potrafię! Czemu nie chcesz mi pomóc?

      - To jest test i musisz to zrobić samodzielnie. Postaraj się zrobić to najlepiej jak potrafisz, a jeżeli nie potrafisz odpowiedzieć na to pytanie, przejdź do następnego...

      Wiem, że równie dobrze mógłbym moim uczniom dać ten test po polsku czy po rosyjsku. Żal mi było patrzeć na moich uczniów wychodzących z klasy z poczuciem porażki i świadomością, że nie są w stanie rozwiązać testów, bo wydaje mi się, że tego właśnie ich ten test nauczył, a mianowicie, że nic nie potrafią, że nauczyciel im nie pomoże, że nie są w stanie rozwiązać pytań testowych, ale to nieważne, bo test (ten czy inny) i tak nie ma wpływu na ich życie. Żeby im (i sobie) jakoś osłodzić życie, postanowiłem nie prowadzić normalnych lekcji poza testem, mieliśmy dodatkowe godziny wu-ef, pracowni komputerowej i muzyki.

      Jakby próba zamordowania koleżanki z pracy i męczenie uczniów bzdurnym testem to było mało, jakby tego, że dziś rano (pierwszy czerwca i Dzień Dziecka!) spadł śnieg, jeszcze było mało... Ni stąd, ni zowąd do mojej klasy przyszła dziś pracownica Tikanagan (organizacji typu Children's Aid) i zabrała jedną z moich podopiecznych. Było to zupełnie niespodziewane i bardzo bolesne: ot, jeden z moich uczniów znika z mojej klasy, bez zapowiedzi i na zawsze.

      Co innego, gdy ma to miejsce w sposób naturalny, gdy kończymy razem rok szkolny, rozstajemy się i możliwe, że się już nigdy razem nie spotkamy. To naturalna kolej rzeczy, owszem, smutna dla każdego nauczyciela (są "wyjątki", które sprawiają, że niektóre z rozstań są raczej radosne), ale oczekiwana. Co innego jednak, gdy ktoś przychodzi w środku lekcji, pośpiesznie zabiera dziecko z klasy i nagle wiadome jest, że uczeń już nie wróci. Poczułem się nagle uboższy, ograbiony z możliwości uczenia tego dziecka przez następne dwa tygodnie. Wiem, że to dla tego dziecka dobra zmiana (mam nadzieję, że będzie zmianą na lepsze), ale i tak mi przykro, w końcu przyjechałem tu między innymi po to, by dać szansę takim właśnie dzieciom. By dzieciom, o które (jak się wydaje) nikt nie dba i o które nikt się nie troszczy, wskazać lepszą przyszłość.

      Pewnie nie powinno się w życiu, a tym bardziej w byciu nauczycielem, kierować się poczuciem misji, bo łatwo się zniechęcić, łatwo popaść w przygnębienie i łatwo mieć poczucie klęski. Pewnie lepiej po prostu "robić swoje", ale nieco trudno zmienić to, kim się jest. Nie dziwota, że w takie dni człowiek myśli tylko o jednym, tylko jedno pomaga jakoś przetrwać kolejny tydzień: weekend! Weekend, czyli czas na wędrówki po lesie, łowienie ryb, polowanie...

      W zeszły weekend wybraliśmy się na polowanie na łosia, niestety szczęście nie dopisało – ani śladu zwierzyny... Za to na ryby zawsze można liczyć. Szkoda tylko, że najbliższy weekend będzie wypełniony pracą: czas wypisać świadectwa na koniec roku, przy czym już wiem, że oceny nie są istotne – wszyscy uczniowie mają być przesunięci, czy też raczej "przepchnięci" do następnej klasy. Na nic moje tłumaczenia, że niektórzy z nich za nic w świecie nie są na to gotowi, i że tylko spowolnią resztę, że to nieedukacyjne – promować ucznia pomimo braku obecności w szkole, pomimo braku postępów w nauce, pomimo tego, że nic nie robi na lekcjach. Podobnie jak w wielu innych sprawach związanych z wychowaniem dzieci – jako nauczyciel nie mam tu na to wpływu. Kuriozalne jest, że w tym roku z ponad 20 uczniów klasy 8, jedynie piątka czy szóstka otrzyma świadectwa ukończenia jej, reszta niby nie zaliczy roku, ale i tak WSZYSCY zostaną przepchnięci do pierwszej klasy szkoły średniej.

Aleksander Borucki

Wunnumin Lake, Ontario

Fot. Aleksander Borucki