Powoli rozglądałem się dookoła, próbując umiejscowić ogród, drzewa owocowe, rabatki z kwiatami, różane alejki, ale coś mi to opornie szło, bo obecny park urządzony był według nowego planu. Jedynym punktem orientacyjnym był stary dąb. Od niego zacząłem i po jakimś czasie zacząłem odkrywać dawne obrazy.

Ogród za czasów mojego dzieciństwa był ogromny i mieszał się trochę z sadem, gdzie rosły moje ukochane koksy pomarańczowe, a także małe, czerwone jabłka, które nazywaliśmy buraczkami, gruszki klapsy i parę innych. Właściwy sad był w pewnym oddaleniu. Oprócz jabłek było tam parę drzew-krzaków dereniu, z owoców którego mój ojciec robił nalewkę. Zresztą z czego nie robił?! Wielkie słoje z fermentującymi owocami stały w oknach i na stołach w spiżarni prawie cały czas. Ojciec stale coś koło nich robił – a to wstrząsał, a to obracał, a to przechylał. Potem zlewał to wszystko do butelek i miał gotowe prezenty dla znajomych i tych, którzy zwykle tego oczekiwali, bo w czasie świąt przychodzili do nas z świątecznymi życzeniami różni ludzie – tak jak to się dzieje w wielu regionach. Strażak, listonosz, kościelny, kominiarz, organista i inni, a wśród nich pan Worek – dostawca miodu.

Z tym dostawcą miodu wiązała się dość ciekawa historia, która mogła się dla mnie bardzo nieciekawie skończyć.

Pan Worek miał ogromną i starą pasiekę, a co najważniejsze, znał się na pszczołach jak nikt. Mój ojciec też próbował trzymać pszczoły, ale jakoś mu nie szło. Może nie miał do tego ręki – kto wie? Dość na tym, że po paru próbach dał spokój i miód zaczęliśmy kupować od pana Worka.

Otóż któregoś dnia panu Workowi uciekł rój. Jak to się stało, nikt nie wiedział, bo pan Worek kochał pszczoły i umiał się z nimi obchodzić, niemniej rój uciekł i ślad po nim zaginął! Trzeba przy tym wiedzieć, że taki rój to nie było byle co – w każdym razie nie w tamtych czasach. Sprawa była powszechnie znana i mówiło się, że pan Worek jest gotowy dać nawet jakąś nagrodę za jego znalezienie.

Miałem już wtedy 11-12 lat i znalezienie tego roju wziąłem sobie za punkt honoru. Może zresztą nie tyle chodziło o „honor”, co o tę nagrodę, bo już wtedy zaczynałem potrzebować jakichś pieniędzy – głównie na gumę do żucia, która nie wiadomo skąd pojawiła się u nas w spożywczej budce. Kosztowała 90 groszy za małą kosteczkę i wśród dzieciarni szybko stała się najbardziej pożądaną rzeczą. Pieniędzy nie miałem, bo jak dotąd nigdy ich do niczego nie potrzebowałem, ale z chwilą pojawienia się tej gumy zacząłem o nich myśleć.

Swoim zwyczajem tłukłem się po okolicy i w końcu, ku mojej niesłychanej radości, znalazłem uciekiniera. Ogromna „bomba” pszczół wisiała na gałęzi drzewa.

Prawie każdy z nas ma swojego demona. Jedni boją się pająków, inni nietoperzy czy węży, a ja – od czasu niemiłej przygody z nerwowym kundlem – bałem się psów. Bałem się również klasówek z matematyki, ale to już inna rzecz, jakkolwiek chyba najtrwalsza, bo akurat to śni mi się do dziś!

W każdym razie pszczoły to nie było coś, czego bym się bał. Pomyślałem, że najlepiej będzie, jak sam złapię ten rój i zaniosę panu Workowi. Wynalazłem stary, parciany worek, wziąłem świerkową gałązkę do pokropienia i bańkę z wodą. Wiedziałem od ojca, że tak to się robi. Nikomu ani słowa i wczesnym rankiem – jeszcze przed szkołą – do dzieła!

Rój znalazłem w tym samym miejscu, ale bardzo szybko się zorientowałem, że mój worek może być o wiele za mały. Rój był ogromny. Mimo to wycofywać się nie chciałem. Spróbuję – pomyślałem. No i spróbowałem, ale prawie natychmiast posłyszałem wzmożony ruch i coraz głośniejszy, niesłychanie szybko przybierający na sile, szum!

Zacząłem uciekać w ostatniej chwili i może by mnie i dopadły, gdybym nie przeciął drogi, po której akurat przejeżdżał konny wóz. Pszczoły chyba zawróciły albo rój się rozproszył, dość na tym, że zziajany jak pies dotarłem do domu i nic nikomu nie mówiąc, porwałem teczkę i pobiegłem do szkoły.
Nie pamiętam, co tam dalej z tym rojem było, ale zdaje się, że wrócił do ula.

Trochę później opowiedziałem o tej miniprzygodzie ojcu, a on roześmiał się wesoło, wyjaśniając jednak, czym ryzykowałem. Rozdrażniony rój mógł być prawie tak samo niebezpieczny jak wojenny niewypał.

Chodziłem po miasteczku i wspomnienia uderzyły mnie jak lawina.

Tu było to, a tu tamto, tu spotkałem tą, a tam biłem się z Józkiem... Wiele razy powtarzałem sobie, że „pamiętam tylko chwile szczęśliwe”, ale gdzie tam! Te niedobre pchały się pierwsze!

Chciałem dowiedzieć się o kolegach, koleżankach, w ogóle ludziach z tamtych lat, ale czasu było mało, bo przecież Warszawa wołała i trudno było egoistycznie pławić się we wspomnieniach, gdy w Domu Opieki czekała chora.

Na szczęście spotkałem kolegę, który cały czas tu mieszkał, tu się ożenił, tu spłodził czwórkę dzieci, a przede wszystkim był powszechnie znany i lubiany. Boguś był (i ciągle jeszcze jest) znanym rzeźbiarzem, absolwentem słynnej szkoły Kenara w Zakopanem. Pokazał mi swoje imponujące atelier, a potem przysiedliśmy na ławce i zaczęliśmy gadać kto, co i jak.

– A co się stało z Jankiem – pytałem Bogusia.

– Umarł.

– A z Alą?

– Umarła.

– A Magda?

– Ooo, będzie już dziesięć lat, jak nie żyje...

I tak dalej, i tak dalej. Lista ciągnęła się tak niepokojąco długo, że aż zapytałem:

– Boguś – na miły Bóg – czy tylko my dwaj żyjemy?

Zabrzmiało to tak, jakbyśmy byli rozbitkami po zatonięciu okrętu i leżeli wyrzuceni przez fale na plaży jakiejś wyspy.

– Ta gdzie! – odpowiedział Boguś. – Krzysiek żyje, chodzi po mleko, Rysiu jeszcze kuśtyka, ale nogi stracił, bo po pijaku spał w zimie na sztrece... Ledwie go odratowali, ale jeździ na wózku. Jeszcze wypije...

– I kto jeszcze?

Okazało się, że oczywiście wielu żyje, a niektórzy żyją, że ho, ho! Taki Roman – bogacz, że nie pytaj, a Lusia – gospodyni na takim majątku, że myślą ferrari kupić, bo sami nie wiedzą, na co pieniądze wydawać, a ten w Ameryce, a ten w Australii, a ten jest dyrektorem banku w Johannesburgu itd.

Jeszcze potem okazało się, że jest też paru na miejscu i można było gadać i gadać, ale jak powiedziałem, z czasem byliśmy już naprawdę cieniutko.

A potem poszliśmy na mały spacer i dopiero wtedy, gdy byłem w towarzystwie Bogusia, poznawań, pogaduszek i głośnych krzyków radości i zdziwienia nie było końca.

– Marcin! To ty?!? Gdzie się obracasz? Na jak długo przyjechałeś?

Te i podobne wykrzykniki towarzyszyły nam na ulicach. A wokół sklepy kipiały dobrem, gustownie urządzona galeria zapraszała reklamami, kantor wymiany proponował jakąś obniżkę kursów... Poszliśmy do kościoła – to samo – wspaniały, nowy wystrój, kwiaty, wszystko na tip-top.

Chodziłem, oglądałem, wspominałem, ale co dla mnie było zdumiewające, to to, że nie mogłem wycisnąć ani jednej łzy z oczu moich! Nie mogłem! I nie to, żebym się nie starał! Zatrzymywałem się w miejscach, które powinny wywołać moje wzruszenie. Nawet przystawałem tam trochę dłużej. Wszystko na nic. Moje oczy pozostawały suche, a serce biło równo, bez żadnych emocjonalnych fikołków.

Szczerze mówiąc, byłem na siebie zły, bo co to ze mnie za zimny gad, ale co miałem robić?

Poszliśmy więc na cmentarz, na którym – jak już wspomniałem – niektóre groby były odnowione i przez to wyglądały nawet zbyt świeżo. Pozbawiono je przez to patyny wieku, zielonkawej narośli obrastającej stary kamień i szacownej sędziwości.

Ale na szczęście nie wszystkie. Oto Karolina Baraniecka – moja prapra... – zmarła 1863. Litery na kamieniu prawie zatarte, ale na płycie suchutka wiązanka, może jeszcze z zeszłorocznych Wszystkich Świętych. Trochę dalej grobowiec przodków mojej mamy, a jeszcze dalej – jakoś nie wiedzieć czemu – osobny grobowiec pradziadka Augusta. Wszystkie te miejsca znane mi od najmłodszych lat, z biegiem czasów wypełniane kolejnymi zmarłymi.

Na końcu cmentarza zaś, nad samą skarpą, widać było, tak jak przed laty, ogromną postać anioła patrzącego w dal na zakole Sanu.

Ktoś kiedyś nazwał go naszą Nike!

        Najpierw stanęła przed nim ta dziewczyna z bukietem polnych kwiatów przyglądająca mu się bardzo uważnie, jakby to nie ona, ale on nagle wtargnął w jej świat, zakłócił jej spokój, a jednocześnie zafascynował ją swoim niezwykłym wyglądem. On, niewiele od niej starszy, w zszarganym ubraniu, cały mokry i utytłany szlamem z sadzawki... Przyglądała się mu najpierw z ciekawością, a potem z coraz większym strachem i kiedy chciał jej powiedzieć, żeby uciekała stąd czym prędzej, dziewczyna, odrzucając kwiaty, odwróciła się od niego i powoli zaczęła sunąć tuż nad tą breją, przenikając przez idących przed nim uciekinierów, jakby była tylko bezcielesną zjawą, a potem odwróciła się jeszcze i pokazała mu język, a on w końcu pojął, że to jest dusza tamtej dziewczynki, tylko starszej o dziesięć lat Marysieńki ze Śródmieścia... A w chwilę potem pojawił się on, Restun (co za dziwne imię!). Młodzian, który patrząc na niego z jakąś ni to pogardą, ni szyderstwem, a może po prostu ze współczuciem, że jest ciągle jeszcze tak naiwny i wciąż nie przestaje wierzyć temu Zwodzicielowi podającemu się za samego Boga Miłości. I cóż z tego ma, same cierpienia! Bo gdyby Miłościwy Bóg tak naprawdę istniał, to nie pozwoliłby na to wszystko, jak choćby śmierć tej dziewczynki i tych tysięcy zabitych, umierających z wycieńczenia, ran i głodu... On żeruje na waszej naiwności! Szczególnie na waszej polskiej łatwowierności! On chce was wszystkich wyniszczyć... no, może nie tak wszystkich do końca! Zostawi sobie was jeszcze trochę na później, aż zrozumiecie, wy uparci naiwniacy, że on nie jest żadnym Bogiem Miłosiernym, ale najzwyklejszym sadystą, któremu wasze cierpienie, i nie tylko wasze, ale całej przyrody stworzonej niby to przez siebie, sprawia wręcz boską rozkosz! A całe to tłumaczenie o grzechu pierworodnym można sobie włożyć między bajki! Rozumiesz teraz, Wiciu Kawecki, ty maminsynku, wciąż niedowartościowany chłoptysiu, co sobie ubrdałeś, że najwygodniej się w życiu urządzisz, jak zostaniesz katabasem, ty żałosny kutasino... ty... szalony „Orkanie”, a właściwie bezużyteczny... organie! Co się mi tak przyglądasz, że co, że na odchodne nie śmieję się strasznym, szyderczym, szatańskim śmiechem, z jakim przedstawia się mnie w tych wszystkich szmatławych powieścidłach, a ostatnio nawet w filmach?... Zdziwiony jesteś, aż tak bardzo zdziwiony, że jednak istnieję i mówię teraz do ciebie, Witoldzie – „Organie”? Wiem, że nigdy, tak ostatecznie nie traktowałeś mnie serio, a teraz już wiesz, że jestem naprawdę! Jak chcesz, możesz mnie nawet dotknąć... Nie bój się, nie zjem cię! No, śmiało, bohaterze posrany!! Aha, zapomniałem ci się przedstawić prawdziwym swoim imieniem, bo Restun to tylko na użytek pospólstwa, mało inteligentnych osobników. Tobie, jako mimo wszystko w miarę rozgarniętemu chłoptasiowi, wyjawię: „A imię moje jest Czterdzieści I Cztery” – powiedział, zbliżywszy się do „Orkana”, i chuchnął mu w twarz smrodem jeszcze gorszym niż ten panujący tu, w kanale.

        – Ta jest! – zameldował ten o imieniu Franek. 

        – Pan starszy strzelec... ten, zapomniałem... 

        – Starszy strzelec „Waligóra”. 

        – No właśnie, więc pan starszy... ten, strzelec przyszedł tutaj w sprawie zrabowanego, jakoby przez was szmajsera. I czego tam jeszcze?

        – Chlebaka. 

        – Właśnie tak, chlebaka, podwładnego starszego strzelca. Co wy na to?                           

        – My? 

        – My? – powtórzył jak echo „Albinos”. – A w życiu, panie chorąży! To chiba jakaś bardzo gruba pomyłka tu zaszła, mi sie widzi!

        – Sami właśnie słyszycie, strzelec „Paligóra”, że oni nie mają z tym nic wspólnego... A kiedy to niby miałoby się stać i gdzie, uważacie?

        – Jakieś niecałe godzine temu, niedaleko Miodowy, a w bok od Długi ulicy, panie ten, choronży.

        – Nie, to niemożliwe, bo oni obaj na wyraźny mój rozkaz byli zupełnie gdzie indziej – powiedział, odwracając się do niego bokiem.

        – W porządelu, ty podcięta kometo!         

        – A ty, licz się ze słowami, bandziorze jeden! Wynocha! Wont mi stąd! – krzyczał chorąży i chwiejąc się na nogach, wskazywał, „Waligórze” wyjście.

XL 

        Na „ziemi niczyjej” pojawiło się nagle, nie wiadomo skąd, jakichś trzech w niemieckich kompletnych mundurach, ale z wyraźnie odcinającymi się od czerni ich mundurów, biało-czerwonymi opaskami. A „ziemią niczyją” nazywano kilkunastometrowy pas przestrzeni między powstańczymi a niemieckimi posterunkami. Ci trzej szli sobie powoli, zupełnie się nie kryjąc przed Niemcami, i to od razu wydało się „Virtusowi” podejrzane. Czekał wraz z kilkoma innymi, najbliżej niemieckich pozycji bardzo dobrze zamaskowanych, a powodujących co jakiś czas spustoszenie wśród cywilów przychodzących niedaleko stąd po wodę, ciągle jeszcze tryskającą z pękniętej rury wodociągowej, a tamci paradowali, najwyraźniej udając niezorientowanych. Tymi „powstańcami” zjawiającymi się w neutralnym pasie między stanowiskami obu walczących stron byli najczęściej Ukraińcy. Dlatego Dowództwo zalecało powstańcom zachować czujność wobec nieznajomych z biało-czerwonymi opaskami.

        „Virtus”, mimo wydania wyraźnego rozkazu zachowania całkowitej ciszy, nagle, wraz z innymi, usłyszał głośno wołającego do nich strzelca „Matuszewskiego” i zaraz zobaczyli go, jak wybiega na przedpole:

        – Tutaj, chłopaki! Tu... – nie dokończył, padając rażony krótką serią. 

        Jakaś siła nie pozwalała mi zrobić nawet kroku, a on stał i patrząc na mnie, uśmiechał się nieznacznie, czekał na mnie, a ja nie mogłem zrobić najmniejszego gestu, nawet żadnego ruchu ani wydobyć z siebie choćby jednego słowa, żeby powiedzieć mu... coś bardzo ważnego. Ale co?! Nie wiem...

        – Bzdura! – skwitował to jednym słowem Chyliński, wstając raptownie z krzesła. I to było jego ostatnie słowo skierowane do ojca. O świcie Jan Chyliński został zawiadomiony o zgonie Bolesława Bieruta i szybko przewieziony do willi. Co do czasu śmierci Przewodniczącego jest kilka wersji, te dwie, podane przez żonę i syna, i kolejna podana przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego w jego „Wojnie w eterze”, gdzie autor pisze, że Bierut jakoby miał się wybrać na spacer w asyście ochroniarzy. Nagle poprosił ich o pozostawienie go samego. W pół godziny potem, kiedy go odnaleziono siedzącego na ławce, już nie żył. Sugerowano, że mogła to być śmierć samobójcza na wieść o naradzie Biura Politycznego PZPR-u w dniu 3 marca, na której potępiono politykę stalinizacji, za którą odpowiedzialny był bezpośrednio sam Bolesław Bierut. Mówiło się także o zabójstwie dokonanym przez sowieckiego agenta na polecenie tajnych służb polskich lub sowieckich. W Polsce krążyła dość szeroko rozpowszechniana pogłoska, że Bierut został rzekomo zlikwidowany przez Rosjan, gdyż mógł być przeszkodą w przeprowadzeniu destalinizacji w Polsce, rzekomo...

         A jakie rodzyństwo ma?

        - Mam. Starszą siostrę, bo brata w łapance chwycili szkopy i nie wiadomo, co z nim... 

        - Oj, to niedobrze... A nie myślisz ty wrócić do rodzicieli, żeby im podporą na stare lata być? Bo jakby nie daj Bóg i ty i brat nie wrócili do dom, to siostra sama nie wydoli. No chiba, żeb, sie jej jaki dobry chłop trafił, a i broń Boże, nie jedynak, ta może by i wydolili na stare lata... No, ta mówi mi tu prawde, ile mu wiosen mineno? Dwanaście, a może aż trzynaście, drogie dziecko?

        - Siedemnaście, siedemnaście skończę na świętego Marcina. 

        - A na któren to rok będzie? 

        - W tym. 

        - A nie breszy mi tu? 

        - Jakże ja bym śmiał panu kłamać... 

        - Napiwszy sie jeszcze wody? - Gdyby pan był tak uprzejmy, to bym jeszcze z pół kubeczka poprosił i co nieco do obmycia się...

        - Ho! Ho! Widze żeś ta kawalir rezorutny, nie powiem... Dam, czemu i miałbym nie dać ty wody do obmycia... Ale dam ty drugi, ty z balii, co to już z jaki tydzień stoi. A nikomu nie mówi, bo by mnie tu straszna rujnacja dotkła... Jak już tak idzie, to dam też kawalirowi troszku na ząb, niewiele tego, ale dam! Tylko – zawiesił głos i spoglądając w prześwit nieba w wąskim podwórzu-studni i unosząc wskazujący palec przypominał teraz „Orkanowi” apostoła, tylko nie wiedział jeszcze którego, Piotra czy Pawła, a może i Jana, ale nie, na Jana ten dozorca nie mógł w żaden sposób wyglądać, za stary był. W grę mógł wchodzić tylko Piotr albo Paweł, bo ich najlepiej zapamiętał z lekcji religii, jeszcze z tej szkoły na Wyścigach, a może już z tej nowszej przy Wałbrzyskiej, kiedy to przeprowadzili się z Wyścigów Konnych, gdzie ojciec był czas jakiś ważną osobą, bo panem administratorem, jak się Wyścigi Konne przeniosły już na dobre z Pola Mokotowskiego aż tam daleko, na sam koniec Warszawy, na Służewiec, aż za pętlę dziewiętnastki. Później tata najął się był do hrabiostwa Ciołków z roczną pensją niczym minister jaki albo i nawet sam prezydent – jak zapamiętał z dzieciństwa, kiedy mówiono o jego ojcu. – A ten dozorca, czego on może chcieć ode mnie? I nie musiał czekać zbyt długo na odpowiedź.

        Początkowo Francuzi nazywali tę wojnę drole de querre [dziwną wojną], bo niby wypowiedzieli ją Niemcom, ale obie strony unikały ataku. Zarówno Francja jak i Anglia nie dotrzymały umów zawartych z Polską, umów, które miały zagwarantować Polsce odciążenie Jej, najwyżej w przeciągu dwóch tygodni, kiedy to Polska samotnie odpierała niemieckie na Nią ataki, a potem, dodatkowo jeszcze padła ofiarą sowieckiej napaści. Była to typowa felonia – zdrada sojusznika na polu bitwy jak pisze Leszek Moczulski w „WOJNIE POLSKIEJ” (Wyd.III Lublin 1990 s.422). A teraz tu, w Warszawie, stojący za Wisłą Rosjanie najwyraźniej czekali aż obie strony wyrżną się nawzajem i dopiero wtedy, przy minimalnych swoich stratach, zajmą miasto. Ich pomoc dla Powstania ograniczała się do sporadycznego dostarczania amunicji, broni i żywności zrzucanych z samolotów lecących, co prawda na niskim pułapie, ale zrzuty te dokonywane były bez... spadochronów. Cała ta „pomoc” rozbijała się na bruku lub o gruzy i tym samym była, jak na ironię, czymś zupełnie bezużytecznym.

        Jakąż straszną gorycz (nie po raz pierwszy w tej wojnie) przeżywali Polacy na wieść o wyzwoleniu, niemal bezbolesnym wyzwoleniu Paryża czy w dziewięć miesięcy później, Pragi czeskiej, kiedy oni tu, tak strasznie doświadczeni, łudzili się myślą wyzwolenia ich od Niemców, jeśli już nie przez zachodnich aliantów, to chociaż przez wojsko polskie walczące u boku tychże aliantów, albo choćby i przez „Czerwoną Zarazę” – Sowietów stojących tuż za Wisłą.

        - Ale teraz są inne czasy. Teraz nikt nie pozwoli im spokojnie żyć za te ich wszystkie zbrodnie, za ten cały świat, który stworzyli, niby w dobrej wierze zamieniając tyle państw w jedno wielkie więzienie, w jakąś gigantyczną kolonię karną... I to w imię czego? Szczęścia przyszłych pokoleń, jak sami twierdzą. Tego jeszcze nie było, jak świat światem!

        - Było, było... Wszystko już było – powiedział z goryczą Bohuszewicz.

        - Może, może rzeczywiście masz rację – zreflektował się Kaszycki dodając po namyśle. Ale, chciałem ci powiedzięć o czymś, czego z pewnością, nie wiesz jeszcze. Otóż, był tu taki starszy , bardzo miły pan, przedwojenny „pepeesiak”. Nazywał się Pużak, Kazimierz Pużak, był przecież nie byle kim, bo sekretarzem generalnym PPS-u - Wolność, Równość, Niepodległość i wiesz, co oni zrobili z nim tu, w tym więzieniu, niemal na moich oczach... oni go najpierw zagłodzili, a jeszcze wcześniej tak mu wyziębili celę, że biedny dziadek każdej nocy prawie zamarzał, przykryty lekkim kocykiem pełnym dziur, a na koniec został zepchnięty ze schodów przez jednego z tych psychopatycznych zbirów, a dokładnie przez klawisza o ksywie „Gruby Janek”. Dopiero, kiedy to się jakimś cudem rozniosło na zewnątrz, po Polsce, a z Polski po świecie, to te bandziory zaczęły go na siłę przywracać do zdrowia, odżywiać wysokokalorycznym jedzeniem... Ogrzali mu celę wstawiając wygodne łóżko z czystą, wykrochmaloną pościelą... I wszystko na nic! Dziadek, znaczy się pan Kazimierz gasł, gasł w oczach, a oni, te sowieckie hieny – mówił podekscytowany, ze łzami w oczach – żeby tylko jakoś usankcjonować, chyba tylko przed sobą samymi, jego i tak już niechybną śmierć, bydlaki kazali go jeszcze zepchnąć ze schodów, jego człowieka-legendę, schorowanego, starszego pana... Kazimierza. Zrobili to tylko dlatego, żeby za wszelką cenę zniszczyć pamięć, że mogło istnieć jakieś inne, niekomunistyczne ugrupowanie... Zmarł cicho w nocy, niezauważalnie. I kiedy wreszcie się im wywinął zrobili mu tu, w więziennej stolarni, bardzo okazałą trumnę i zabili wieko gęsto gwoździami, a gdy jego rodzina przysłała trumnę metalową, to oni wstawili tę drewnianą do tej przysłanej, metalowej i zalutowali ją nie pozwalając do niej zajrzeć. Kiedy wyprowadzali jego ciało, nam zabronili wyglądać przez okna, a i tak nikt by nie wyglądał, bo wszyscy staliśmy przy ścianie w naszych celach, staliśmy na baczność oddając hołd temu wielkiemu Polakowi, którego wcześniej, w czterdziestym piątym Sowieci zwabili na rozmowy wraz z innymi, z całą polską elitą i zrobili im w Moskwie ten słynny „proces szesnastu” – jak wiesz. Jego zwolnili po niecałym pół roku, ale generała Okulickiego, najprawdopodobniej zamordowali, w rok później, akurat w Wigilię... A jego, po darowaniu mu kary, bodajże półtora roku, zwrócili tym niby polskim władzom, tym swoim pachołkom – kontynuował Kaszycki pełen złości, bezsilnej nienawiści. – Pamiętam jeszcze, jak tylko go tu przywieźli. Spotkałem go pierwszy raz na spacerniku, starszego, dostojnego, siwego pana... A każdy się pytał: „Kim jest ten pan?” Dopiero któryś go tam rozpoznał i powiedział kim naprawdę jest i dodał, że poznał go w czasie okupacji, kiedy to Kazimierz Pużak pełnił funkcję przewodniczącego Rady Jedności Narodowej. Wtedy ten ktoś krzyknął do nas: ”Baczność! Czapki z głów!” Popatrzył na nas i spokojnym głosem powiedział do klawisza pilnującego tam na spacerniku:” Odpowiecie kiedyś za tę młodzież, za nich wszystkich, gnębionych, poniewieranych, mordowanych... To są najlepsi synowie naszej Ojczyzny!” I zrobiło się cicho, bardzo cicho i zaraz po tym klawisz zawołał „Grubego Janka”, a ten najpierw przyjrzał się nam wszystkim, a potem bez słowa zamachnął się na pana Kazimierza, a my jak jeden mąż stanęliśmy murem i „Gruby” strefił... – Andrzej skończył i schował twarz w dłoniach, a po chwili dodał:

        Pociąg w tumanach pary i śnieżnego pyłu minął z hukiem Dworzec Wschodni i dalej mknął chyżo ku granicy Kraju Rad, Kraju-Przodownika, kraju wciąż jeszcze Świetlanej Idei, pierwszego kraju przeprowadzającego eksperyment na żywym organizmie narodu rosyjskiego i innych narodów budujących socjalizm, a na budowli którego pojawiła się pierwsza rysa od czasu, kiedy do władzy doszedł kołchoźnik przekwalifikowany na ślusarza, Nikita Siergiejewicz Chruszczow, mający wielu, bardzo wielu prześmiewców nierzadko odsiadujących za opowiadanie kawałów długoletnie wyroki w sowieckich łagrach, a którzy mimo to wciąż rozpowszechniają ten stary kawał o zdjęciu zamieszczonym w komsomolskiej „Prawdzie” z podpisem: „Towarzysz Chruszczow wśród świń (trzeci od lewej)”. Bo tylko tam (w Kraju Rad – Raju Krat), „gdzie tak swobodnie oddycha człowiek” – jak powtarzali inni kawalarze, powstawały tego rodzaju dowcipy.

        Towarzysz „Tomasz”, jako sowiecki namiestnik batiuszki [ojczulka] Stalina w Priwisljanskoj Stranie [Przywiślańskim kraju], po raz pierwszy jechał tam niezbyt chętnie z poczuciem jakiegoś wewnętrznego, moralnego kaca. Jechał na spotkanie z tym, który wkrótce ośmieli się tak wyraźnie, publicznie podważyć kierowniczą rolę, ba, nawet całą istotę działalności tego, niezaprzeczalnie największego – jak Bierut święcie wierzył – przywódcy wszech czasów, Wielkiego Towarzysza Stalina, bez wątpienia jednego z Olbrzymów, jakiego w ogóle wydała Ludzkość. – A teraz ten pękaty gnom na krótkich nóżkach, ten wsiowy błazen, któremu wydaje się, że jest kimś, że może, ot tak, stanąć bez obaw na czele całego niezwyciężonego Sowieckowo Sajuza [Związku Sowieckiego], że dorównuje, a może i nawet przewyższa w swej nieokiełzanej megalomanii Wielkiego „Soso”... Do czego zmierza ten łysy tłuścioch o kartoflowatym nosie, ten żałosny krasnal?

        Buchnął płomieniem i brunatno-czarnym dymem. Najbardziej kopciła się tylna część tego kolosa. Sparaliżowany, buchając gęstym, gryzącym dymem, uniemożliwił dalsze natarcie piechoty. Kilku Niemców położono natychmiast trupem, a reszta wycofała się w pośpiechu daleko za linię ulicy Konwiktorskiej. Po chwili z płonącej maszyny zaczęła wychodzić załoga, machając białą szmatą i krzycząc histerycznie: „Nicht schissen!” [Nie strzelać!]. Czołgiści, ściągnąwszy hełmy, z podniesionymi rękoma stanęli karnie w szeregu, przerażeni, bo jeszcze przed chwilą nie spodziewali się, że tak skutecznie oberwą, czekali cierpliwie na reakcję powstańców, a ci, trzymając ich w niepewności z wycelowaną bronią, także czekali... na rozkaz swojego dowódcy. Dopiero kiedy „Virtus” wyznaczył dwóch do odprowadzenia jeńców do dowództwa kompanii, dopiero wtedy rozkazał piątce szkopów podejść bliżej. Popędzani przez eskortę okrzykami: „Schneller, schneller!!” [Szybciej...], zniknęli za załomem muru.

        Tymczasowe i krótkotrwałe zwycięstwo dość znacznie poprawiło nastroje w plutonie „Virtusa”.

        – Panie poruczniku, po jaką cholerę się było tak z nimi patyczkować. Ja to bym ich, o tak! – powiedział jeden z jego podwładnych, przeciągając palcem po gardle.

        Ale wcześniej, kiedy tylko pojawił się ten czołg, to on był jednym z pierwszych kryjących się za wyłomem muru w sporej odległości od barykady. „Virtus” nic nie odpowiedział, spojrzał tylko na „bohatera” znacząco i zwrócił się do pozostałych:

        – Chłopcy, pamiętajcie, że przy następnym ataku macie dopuścić piechotę jak najbliżej. Bez paniki! Pamiętajcie! – ostrzegał. – Kończy się nam amunicja, kończy się... – przerwał nagle, nie chcąc psuć ich dobrego nastroju po tym ich „zwycięstwie”.