Zorganizowanie koncertu niepodległościowego w tej miejscowości ma swoją wymowę. Niagara-on-the Lake bowiem było pierwszą stolicą Górnej Kanady, późniejszej prowincji Ontario, a pierwszy parlament prowincyjny został zwołany w 1792 roku przez porucznika Johna Gravesa Simcoe. Co więcej, w miejscowości tej znajduje się ważne dla serca Polaków miejsce pochówku żołnierzy słynnej Błękitnej Armii gen. Hallera – jedyny polski cmentarz wojskowy na terenie Ameryki Północnej – cmentarz Hallerczyków. W Niagara-on-the-Lake znajdował się bowiem obóz szkoleniowy dla ponad 22 tysięcy polskich ochotników do powstającej we Francji Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera, której trzon stanowili Polacy z USA, Kanady i Francji, zgłaszający się na apel Ignacego Jana Paderewskiego. Wraz z nadejściem zimy 1918 r. w okolicach Niagary wybuchła epidemia grypy hiszpanki. W obozie szkoleniowym zmarło 41 rekrutów, z których 26 za zgodą władz zostało pochowanych na parceli, jaką specjalnie wydzielił proboszcz lokalnej parafii św. Wincentego (St. Vincent de Paul R.C. Church). Tak powstał cmentarz Hallerczyków.
11 XI 1918 r. skończyła się I wojna światowa. Polska odzyskała niepodległość. Po 123 latach niewoli państwa Błękitna Armia Hallera, przetransportowana do kraju koleją przez Niemcy wiosną 1919 r., brała aktywny udział w walce o ukształtowanie granic odrodzonego państwa. Do USA powróciło około 14,5 tys. ochotników do tej armii. Pozostali, którzy przeżyli wojnę, zaczęli układać sobie życie w wolnej już Ojczyźnie.
Warto wspomnieć, iż mieszkańcy prowincjonalnego Niagara-on-the-Lake serdecznie traktowali obozowych gości. Wielu z nich wynajmowało kwatery bezpłatnie. Część ratusza i innych budynków publicznych oddano na potrzeby Polaków. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 Polska otrzymała od Kanady deklarację odstąpienia cmentarza jako części ziem polskich. Opiekę nad nim utrzymywali członkowie Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (SWAP) z Buffalo, a następnie Kongres Polonii Kanadyjskiej.
Kościół anglikański św. Marka w Niagara-on-the-Lake. w którym mamy przyjemność koncertować, został zbudowany w 1792 roku na terenie wojskowym. Wokół znajdował się cmentarz, na którym chowano wielu znanych przywódców politycznych i społecznych oraz kleryków. Do parafian wczesnego kościoła należał pułkownik John Butler, sir Isaac Brock, Daniel Clause, Laura Secord, Joseph Brant, John Graves, Elizabeth Simcoe, Molly Brant i Phoebe Still. Warto też wspomnieć, że na tym cmentarzu pochowana została Elizabeth C. Ascher, osoba o wielkich zasługach dla Niagara-on-the-Lake, a także – w okresie pierwszej wojny światowej – dla sprawy odzyskania przez Polskę niepodległości. Po przeciwnej zaś stronie kościoła znajduje się wspomniany już cmentarz Hallerczyków.
Kościół św. Marka w miasteczku Niagara-on-the-Lake jest bardzo ładny, stylowy, zarośnięty bluszczem. Wnętrze – po odbudowie – zachowano w stylu gotyckim, a elewacja zewnętrzna nawiązuje do romańskiej architektury rozwiniętej przez Normanów w Anglii. Na zewnątrz widać wąskie okrągłe otwory okienne nakryte klińcami. Klińce to klinowe ciosy kamienne samoutrzymujące się, tworzące łuki.
Okno nad ołtarzem zostało zainstalowane w 1840 roku i jest wykonane z najstarszego szkła witrażowego z okolic Quebecu. Symbole w górnej części okna odzwierciedlają przyłączenie parafii do wspólnoty anglikańskiej i do Korony Wielkiej Brytanii. Na szczególną uwagę zasługuje okno z witrażem zmartwychwstania. Tylne okno po południowej stronie nawy jest jedynym witrażem zaprojektowanym specjalnie z myślą o patronie tego kościoła. To dzieło Yvonne Williams.
Tak więc koncert Remembering Polish Independence, który ma uświetnić obchody Święta Niepodległości, został zorganizowany w godnym miejscu, w historycznym kościele oraz niedaleko skrawka ziemi, który jest symbolem polskiego patriotyzmu i ofiarności wszystkich poległych ochotników Armii, w tym tych, którzy nie wahali się wyruszyć z odległej Kanady, aby walczyć o niepodległość Polski.
Jadwiga Ferens
