Podobno Napoleon Bonaparte tak zachwycił się wileńskim kościołem św. Anny, iż żałował, że nie może go zabrać do Paryża.

Nawet jeśli nie jest to prawda, to kościół św. Anny bezapelacyjnie zasłużył na taką legendę. Kościół usytuowany jest przy ulicy Maironio (św. Anny) 8, tuż przy brzegu rzeki Wilejki. Historia jego budowy jest prawie nieznana. Nieznane są również nazwiska mistrzów, którzy go wznosili. To, co dziś wiemy, to że powstał na przełomie XV i XVI i jest jedną z nielicznych gotyckich budowli na Litwie. W różnych źródłach gotyk ten zwie się płomienistym, niderlandzkim bądź wileńskim. O niezwykłości stosunkowo niewielkiego ceglanego kościoła, o wymiarach 22 na 10 metrów, decyduje oryginalna fasada zdobiona wieloma łukami oraz ażurowe wieżyczki. Wzmianki o pierwszym kościele, który stał na miejscu obecnego, pochodzi z roku 1501. Ówczesna świątynia była już murowana z, prawdopodobnie, drewnianymi stropami. Niektórzy badacze budowę tego kościoła przypisują Michałowi Enkingerowi, budowniczemu murów obronnych w Gdańsku oraz kościoła Brygidek w Elblągu.

• Kosciol sw. Anny Kosciol sw. Anny
• Zabytek z XVI wieku Zabytek z XVI wieku
• Tablica informacyjna Tablica informacyjna
• Pomnik Mickiewicza Pomnik Mickiewicza
•  

Kościół św. Anny, położony w tzw. bernardyńskim zakątku, to niezwykłej urody przykład gotyku płomienistego. Maleńki, jednonawowy kościół, z wyodrębnionym prezbiterium, stojący w jednym z zakoli Wilejki, uważany jest słusznie za perłę późnego gotyku w Europie Środkowej. Szczególnie fasada, wykonana w cegle, zachwyca bogactwem formy częstym w ostatniej fazie gotyku. Efekt osiągnięto m.in. poprzez użycie 30 rodzajów specjalnie wykonanych ceglanych kształtek. Kościół powstał w końcu XV wieku za rządów wielkiego księcia Aleksandra Jagiellończyka, być może jako kaplica dworska. W roku 1554 został czasowo przejęty przez wyznawców luteranizmu. Następnie, w roku 1564, świątynię zniszczył pożar. Już jednak kilkanaście lat później kościół został odbudowany staraniem abp. lwowskiego Jana Dymitra Solikowskiego z funduszy wojewody wileńskiego Mikołaja Radziwiłła i kardynała Jerzego Radziwiłła. W okresie rozbiorów, w roku 1812, na kilka lat, kościół zamieniono na magazyn wojskowy.

Przebudowywany kilkakrotnie. Najpierw, w roku 1871, pod kierunkiem architektów rosyjskich: Mikołaja Czagina i Iwana Lewickiego. Następnie, w latach 1902-1909, pod kierunkiem polskich architektów: Józefa Piusa Dziekanowskiego i Sławomira Odrzywolskiego.

Wnętrze kościoła św. Anny niczym szczególnym się nie wyróżnia. Świątynia składa się z jednej nawy wysokości ponad 12 metrów, którą od prezbiterium oddziela wysoki, ostry łuk gotycki. Nawa ma zaledwie 19 metrów długości oraz prawie 9 metrów szerokości. W północnej części świątyni znajduje się zakrystia z roku 1613 oraz galeria łącząca kościół św. Anny z pobliskim kościołem Bernardynów. W kościele znajdują się trzy barokowe ołtarze i tablica ścienna poświęcona pamięci Jakuba i Anny Naporkowskich z roku 1625.

Kościół jest obecnie czynny i nabożeństwa odbywają się w nim codziennie w języku litewskim. Obok kościoła stoi neogotycka dzwonnica z roku 1874 zaprojektowana przez architekta Nikołaja Czagina, nawiązująca stylem do późnego gotyku. Tuż obok kościoła znajduje się pomnik Adama Mickiewicza.
Tekst i zdjęcia

Leszek Wątróbski
Szczecin