A wcześniej sam poeta za swą działalność niepodległościową skazany był na Sybir i kilkakrotne wydalenia z Warszawy, wielokrotne więzienia, Cytadelę Warszawską, potem zaś od powstania Legionów przeszedł cały szlak bojowy z Piłsudskim...

        Może dlatego, że zarówno w sprawie idei niepodległości, jak i samego czynu ofiarował całego siebie, jego wiersze u świtu niepodległości zabrzmiały tak czystym i żarliwym tonem, że poruszył cały naród i jak twierdzi znany historyk literatury, Wiktor Zawodziński – „stał się najpopularniejszym poetą polskim II dziesiątka lat XX wieku”.  Inny wybitny historyk literatury, Wacław Borowy, napisał: „Przyszły jednak chwile, w których osobisty ton poezji Edwarda Słońskiego najdoskonalej się zszedł i zestroił z tonem czasu, a słowa obejmujące uczucia poety okazały się kongenialnym wyrazem dla uczuć całej myślącej narodowej społeczności”.

        Wiersze Edwarda Słońskiego  śpiewane były przez żołnierzy w okopach I wojny światowej, krążyły po zaborze rosyjskim jako ulotki, a jego utwór: „Legiony to zwycięska nuta”, napisany już w 1914 roku, stał się pierwowzorem hymnu Legionów „My Pierwsza Brygada”...

    Ten najwybitniejszy poeta legionowy przez 40 lat w Polsce Ludowej był przemilczany, skazany na zapomnienie – jako „piłsudczyk”, „poeta sanacyjny”. Dopiero u progu Solidarności, pod koniec lat 70., wszedł do lektur szkolnych.

        W serii „Biblioteka Lektur”, w wydanych w Polsce przez Jadwigę Łojek w 1991 roku „Szkolnych spotkaniach z Poezją Legionową”, czytamy: „Edward Słoński – działacz PPS, były więzień Cytadeli, twórca wierszy, których popularność dorównywała »Odzie do młodości«”... A Krzysztof Masłoń napisał w artykule „Ogniwo Edwarda Słońskiego”, zamieszczonym w 2009 roku w tygodniku „Rzeczpospolita”, dostępnym w Internecie: „Z całą pewnością najwybitniejszym poetą legionowym, przez długie lata w PRL pomniejszanym, czy wręcz relegowanym z historii literatury, był Edward Słoński (...) Jego wierszy uczono się na pamięć i deklamowano z tym samym przejęciem, co utwory Mickiewicza i Słowackiego”.

        Ale Edward Słoński nigdy nie był relegowany z serc tych, którzy wówczas i często po latach czytali jego wiersze. Zawsze wywoływał u czytelników, którzy nieodmiennie stawali się miłośnikami jego poezji, głębokie wzruszenie – a w różnych przełomowych momentach minionych i współczesnych dziejów narodu – jego wiersze stawały się swoistym wyzwaniem dla tych, którzy walczyli o wolną Polskę. Stygmat patriotycznej żarliwości, a jednocześnie pełne prostoty frazy płynące spod serca – czym tak porwał Słoński u świtu niepodległości – powróciły z całą siłą w pamiętnym Sierpniu 1980, kiedy to podziemne wydawnictwa w Polsce drukowały jego wiersze, a zwłaszcza „Pierwszą Kadrową”, która stała się swoistym hymnem walczących o wolną Polskę.

   Tak było też wcześniej, podczas II wojny światowej i zaraz po jej zakończeniu. Żołnierze Wyklęci, którzy nawet za cenę życia nie chcieli oddać wyzwolonej Polski w nowe, sowieckie zniewolenie – śpiewali jego wiersze, jak ci z okopów I wojny światowej. A napisany przez Słońskiego w 1914 roku przejmujący wiersz „Na zgliszczach”, krążący na pocztówkach-ulotkach w 1915 roku, stał się pieśnią partyzancką Żołnierzy Niezłomnych. Drukowany w jednym z numerów okupacyjnego „Szańca” w 1944 roku – śpiewany w oddziałach I Pułku Legii Nadwiślańskiej – wszedł u końca wojny w skład Pieśni Żołnierskich Żołnierzy Wyklętych. To oni, Żołnierze Niezłomni, uznali go „za swego” i pokochali... Bliski był im bardzo np. tytuł i wymowa jednego z jego tomików, a w nim ów pamiętny wiersz: „Idzie żołnierz borem, lasem...”. A że domeną poezji Edwarda Słońskiego była oprócz głębokiego nurtu liryzmu wielka prostota i zgrzebność, autentyzm i prawda, a przede wszystkim owa czysta nuta – dotarły znowu do zbiorowego serca Polaków – i każdy, poczynając od żołnierzy w okopach I wojny po Żołnierzy Wyklętych, mógł się z jego strofami identyfikować.

        Program słowno-muzyczny, poświęcony wspomnieniu Żołnierzy Wyklętych, który zaprezentujemy w Konsulacie Generalnym RP w Toronto 28 lutego br. o godz. 19, w przeddzień Krajowego Dnia Ich Pamięci, nosi tytuł najważniejszego tomu poezji Słońskiego „ TA, CO NIE ZGINĘŁA”. Występ poprzedzony będzie krótkim słowem wstępnym na temat Żołnierzy Wyklętych, które wygłosi prezes Rady Polonii Świata Jan Cytowski, po czym nastąpi prezentacja, osnuta na ukochanej przez Niezłomnych poezji Edwarda Słońskiego oraz najpiękniejszych piosenkach legionowych  i żołnierskich.  Scenariusz, prowadzenie – Krystyna Starczak-Kozłowska, pieśni legionowe i żołnierskie śpiewać będzie Małgorzata Maye, a akompaniować i śpiewać także – Jan Kornel... Usłyszymy takie pamiętne pieśni, jak: „Jeszcze jeden mazur dzisiaj, „Wojenko, wojenko”, „Rozkwitały pąki białych róż”, „My Pierwsza Brygada”, „Piechota”, „Rozszumiały się wierzby płaczące...” ...Gdzieś w tle towarzyszyła też będzie wierszom Słońskiego muzyka Chopina, bo ten genialny polski kompozytor w swych utworach „ukrył armaty w kwiatach”...

        W drugiej części spotkania w Konsulacie Generalnym RP mówić się będzie o Żołnierzach Wyklętych, również tych związanych później z Kanadą. Bo jeden z nich, Zygmunt Sikora, któremu poświęciłam jeden z rozdziałów mojej książki „Kanada uskrzydlona polskością”, wydanej w 2015 roku, znalazł się po wojnie w Kraju Klonowego Liścia – i z Kanady, bo do Polski komunistycznej nie miał wstępu – budował w Polsce pomniki poświęcone swoim kolegom – Żołnierzom Niezłomnym, którzy z końcem wojny i po wojnie, tak jak wielu innych, tragicznie zginęli, bo nie chcieli oddać Polski w ręce Sowietów ...Ci akurat zostali zabici gdzieś na Podlasiu...

        Są wśród nas na emigracji rodziny i bliscy z rodzin Żołnierzy Wyklętych, o których bolesna pamięć w tych rodzinach przetrwała – ich wspomnienie przywołamy w drugiej części spotkania.

        Program słowno-muzyczny:  „TA, CO NIE ZGINĘŁA” prezentuje Konsulat Generalny RP w Toronto i Związek Narodowy Polski, sponsorem wydarzenia jest Gmina 1A Związku Narodowego Polskiego... Wstęp wolny.

        Być może nas – zarówno wykonawców „Tej, co nie zginęła”, jak i zgromadzonych w Konsulacie RP słuchaczy, porwie żarliwość i prawda zawarta w poezji Słońskiego, jej niezwykle czysta nuta, a także piękno legionowych oraz żołnierskich pieśni – i podczas tego wieczoru uświadomimy sobie raz jeszcze, że Ojczyzna to, jak powiedział Norwid – wielki, zbiorowy obowiązek...    

Krystyna Starczak-Kozłowska