Równocześnie z Instytutem zostaje założona Biblioteka Polska przy Uniwersytecie McGill w Montrealu, która do tej pory jest jedyną polską biblioteką uniwersytecką na terenie Ameryki Północnej. Duszą i sercem biblioteki i jej założycielką była znana działaczka polonijna, Wanda Stachniewicz.

Była niezwykłą osobą. Urodziła się w roku 1895 we Lwowie. Była absolwentką Uniwersytetu im. Jana Kazimierza, jak również i Sorbony. Ze względu na pracę męża gen. Wacława Stachniewicza, szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego przed wojną, wraz z rodziną przeprowadzała się do różnych miast, aż w końcu do Montrealu. Mimo ogromnych trudności pani Wanda potrafiła odnaleźć się w środowisku kanadyjskim, a szczególnie znaleźć uznanie na Uniwersytecie McGill i w sferach rządowych. Jej wyłączną zasługą jest uzyskanie od rektora uniwersytetu obecnej siedziby Instytutu i Biblioteki. Została pierwszym sekretarzem generalnym Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie i pierwszym kierownikiem Biblioteki Polskiej. Mając do dyspozycji bardzo skromne środki finansowe, zdobywała je różnymi sposobami, organizując wystawy, odczyty, zbiórki itd. Miała ten wspaniały dar wciągania innych ochotników do pracy społecznej. To owocuje do dzisiaj. Wanda Stachniewicz jest autorką wielu artykułów w prasie polonijnej i kanadyjskiej, kilku monografii na tematy historyczne oraz książki-wspomnień "Journey through History". Została odznaczona Orderem Polonia Restituta i dwukrotnie Złotymi Krzyżami Zasługi RP oraz Złotą Odznaką Kongresu Polonii Kanadyjskiej. Mimo osobistych tragedii do końca życia była aktywna w pracach Instytutu i Biblioteki. Zmarła w roku 1995. Przedtem jednak w roku 1984 Biblioteka przyjęła jej imię. Osobowość i duch Pani Wandy na pewno przyczynia się do obecnych sukcesów Biblioteki.

Zbiory biblioteki obejmują obecnie ok. 50 000 tysięcy książek, setki czasopism (w tym np. pełną kolekcję "Związkowca" i innych czasopism polonijnych), zbiory kartograficzne, kasety wideo z najnowszymi polskimi filmami, jak np. filmy Andrzeja Wajdy, i wiele dokumentów historycznych.

Katalog Biblioteki jest włączony do katalogu komputerowego Uniwersytetu McGill w Montrealu, dzięki czemu wszystkie książki i filmy polskie są dostępne w systemie katalogów uniwersyteckich Ameryki Północnej. Oprócz formalnej biblioteki i czynnej codziennie wypożyczalni, Biblioteka posiada bardzo cenne dokumenty archiwalne i filmy z działalności Polonii w Montrealu, których wartość jest bezcenna.

Działalność Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie i Biblioteki Polskiej im. Wandy Stachniewicz w Montrealu została doceniona w Polsce i w Kanadzie. W roku 2003 z okazji 60-lecia obydwu instytucji Poczta Polska wydała specjalny znaczek pocztowy, a Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich przyznało specjalną nagrodę na stronę internetową w ramach konkursu "Najlepsze witryny internetowe bibliotek polskich". Gubernator Kanady uhonorował obydwie placówki specjalnym godłem i licznymi dyplomami uznania.

15 marca 2013 Biblioteka otrzymała specjalny dar – dzwon wykonany z brązu, przywieziony jako jeden z eksponatów na Światową Wystawę w Nowym Jorku w roku 1939. Jest to dar od pana Kazimierza Stańczykowskiego, założyciela wielokulturowego programu radiowego CFMB. Dzwon uroczyście odsłonili pani Annick St. Germain-Stańczykowski i prezes Instytutu Stanisław Latek. Dzwon jest dedykowany żołnierzom, którzy zginęli w walce o niepodległość Polski w latach 1914–1920.

Według sprawozdania z działalności Biblioteki za rok akademicki 2012/2013, do księgi inwentarzowej wpisano 360 nowych tytułów. Na Uniwersytecie McGill istnieje specjalny fundusz "Kraków/ Stenhal Hansa i Egenii Jutting". Książki zakupione z tego funduszu są formalnie własnością uniwersytetu, ale umieszczone są w Polskiej Bibliotece. Jest ich obecnie 2000, a w roku ubiegłym zakupiono 110 egzemplarzy. Biblioteka posiada duży zbiór polskich filmów – 1500 dysków DVD. Do katalogu Uniwersytetu McGill systematycznie wprowadzane są książki o charakterze naukowym. W ten sposób dokonano już 14.600 wpisów z zaznaczeniem lokalizacji "Polish Institute Library".

Oprócz Biblioteki Polskiej w Montrealu istnieje biblioteka McLennan, w której również znajduje się bogaty zbiór polskich książek naukowych.

Wewnętrzny katalog Biblioteki Polskiej liczy obecnie 25.500 pozycji. Katalogowanie tak dużych zbiorów wymaga bardzo dobrego programu komputerowego. Nad wprowadzeniem nowego programu, który będzie umożliwiał szybsze katalogowanie przez skanowanie kodów ISBN, pracują panowie Andrzej Czerwiński (członek zarządu) i Robert Czesak z firmy Polcon.

Przy stale rosnącym zbiorze książek dużym problemem dla Biblioteki jest brak miejsca na nie. Jest to praktycznie problem dla każdej biblioteki.

Dlatego stare, nieczytane książki, roczniki gazet muszą być usuwane. Zdecydowano, że będą przechowywane tylko dwuletnie roczniki pism krajowych, ponieważ prawie wszystkie posiadają archiwa internetowe. Roczniki prasy emigracyjnej przechowywane są w całości, co ma ogromne znaczenie dla opracowań dot. Polonii kanadyjskiej. Biblioteka otrzymuje bezpłatnie tygodniki polonijne wydawane w Kanadzie, jak: "Czas-Związkowiec", "Gazeta", "Głos Polski", a z kraju "Politykę". Inne pisma krajowe i dzienniki są dostarczane odpłatnie w ciągu dwóch tygodni.

Biblioteka słynie z darów oryginalnych książek, druków i czasopism np. pani Annick St.Germain-Stańczykowski podarowała Bibliotece szereg cennych obcojęzycznych wydań Henryka Sienkiewicza i Władysława Reymonta, jak również francuskie wydanie "Quo Vadis" z ilustracjami Tadeusza Styki z 1905 roku. Bardzo cenne dary ofiarowała pani Maria Epstein, a wśród nich Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie ks. Jakuba Wujka wydane w Warszawie w 1873 roku przez Michała Glickberga.

Większość informacji o Bibliotece Polskiej w Montrealu można znaleźć na stronie internetowej www.biblioteka.info, która do tej pory ma ok. 100 tysięcy wejść. Nad projektem i aktualizacją strony pracuje wolontariusz, pan Andrzej Leszczewicz.

Od założenia Biblioteki przez panią Wandę Stachniewicz w roku 1943 działalność Biblioteki i jej obecny status nie byłyby możliwe, gdyby nie pełna poświęcenia praca wielu wolontariuszy. Obecnie wypożyczalnię prowadzą i porządkują księgozbiór panie Teresa Brodowska, Leokadia Magdziarz, Beata Podgórska, Zofia Romer i Halina Babińska. Uzupełnieniem bazy danych zajmują się panie Agnieszka Domańska, Krystyna Missala oraz panowie Andrzej Czerwiński i Czesław Lorenc. Duszą Biblioteki jest bibliotekarz, pan Stefan Władysiuk, który jest odpowiedzialny za selekcję materiałów, udzielanie informacji, kontakty z wizytującymi osobami i koordynację całości pracy. Zwyczajowo funkcję dyrektora Biblioteki piastuje prezes Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie, którym jest obecnie pan Stanisław Latek. W kontaktach z Uniwersytetem McGill Instytut i Bibliotekę reprezentuje kustosz prof. Hanna M. Pappius.

Przedstawiciele Instytutu i Biblioteki biorą udział w konferencjach naukowych i polonijnych, jak np. pan Stefan Władysiuk bierze czynny udział w Zjazdach Polonii i Polaków za Granicą organizowanych w Polsce. W roku 2012 wygłosił referat w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu pt. "Stała Konferencja Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie – misja, działalność i współpraca z Krajem". Wspólnie z Instytutem organizowane są okolicznościowe koncerty, konferencje, sympozja naukowe i wystawy, w których biorą udział naukowcy kanadyjscy i polscy.W swoich progach Biblioteka przyjmowała wiele znanych osobistości z Polski i z zagranicy, o czym świadczy już historyczna księga wpisów i komentarzy odwiedzających Bibliotekę.

Biblioteka Polska w Montrealu nie mogłaby istnieć bez pomocy finansowej Polonii, głównie montrealskiej. Na szczególne podziękowanie zasługuje Polska Fundacja Społeczno-Kulturalna w prowincji Que-bec, z Toronto pomaga Fundusz Wieczysty Millennium i Fundacja im. Adama Mickiewicza.

Biblioteka współpracuje z Polską Fundacją Społeczno-Kulturalną w wielu inicjatywach. Jedną z nich jest cmentarz Zasłużonych Polaków w Montrealu.

Bardzo cennym opracowaniem z serii "Polonica" jest dokładna dokumentacja grobów naszych zmarłych rodaków, głównie na cmentarzu weteranów w Pointe-Claire. Jej autorami są Kajetan Bieniecki oraz Lech A. Czerwiński.

Fundacja im. Adama Mickiewicza w Kanadzie od bardzo wielu lat wspomaga Bibliotekę coroczną dotacją, bo jesteśmy przekonani, że Biblioteka Polska w Montrealu jest jedną z najlepiej działających instytucji polonijnych w Kanadzie, jak i unikatową biblioteką w Ameryce Północnej.

Zachęcamy wszystkich, którzy będą odwiedzać Montreal, do zapoznania się z działalnością tej placówki, która mieści się w centrum Montrealu tuż obok Uniwersytetu McGill przy 3479 Peel.
Tel. 514-398-8184
www.biblioteka.info

Anna Paudyn
Zdjęcia Krzysztof Alwast