Od samego początku istnienia tej uczelni Polacy odgrywali w niej dość znaczącą rolę. Uniwersytet dorpacki, a później tartuski, wykształcił bowiem wielu Polaków. Słynne określenie "dorpatczyk" nie tylko oznacza absolwenta uniwersytetu, ale przede wszystkim człowieka o wysokich kwalifikacjach zawodowych, wszechstronnie wykształconego, o wysokiej kulturze osobistej. "Dorpatczyk" cieszył się w Polsce wielkim poważaniem i szacunkiem. Uniwersytet w Tartu ukończyło wiele wybitnych osobistości. Ponadto dziewięciu Polaków otrzymało tam doktoraty honoris causa – m.in. w roku 1930 doktorem honorowym prawa został prezydent RP Ignacy Mościcki. Do najbardziej znanych zaliczyć można również Tytusa Chałubińskiego, Bolesława Limanowskiego oraz Konstantego Skirmuta.

Tallin - spotkanie w sali parafialnej po polskim nabożeństwie

Tartu, ze względu na istnienie uczelni, stało się kulturalną i naukową stolicą Estonii. Świadczyć może o tym liczba przyjeżdżających osób, chcących kształcić się właśnie tam. Oblicza się, że w latach 1802–1918 kształciło się na tamtejszym uniwersytecie ponad półtora tysiąca Polaków. Dolicza się też osoby pochodzące z Polski (np. polscy Żydzi). Ich liczba oscyluje pomiędzy 411 a 599 osób. Dane te nie określają dokładnej liczby studentów, dlatego iż do roku 1918 nie notowano w aktach narodowości studentów, tylko ich przynależność religijną.
Większa grupa Polaków przyjechała do Estonii w drugiej połowie XIX wieku do pracy przy budowie kolei. Następne grupy przybyłych z Kresów Wschodnich Polaków, głównie rzemieślników i robotników, zatrudniano w rozbudowującym się przemyśle stoczniowym. Według spisu z roku 1934, było ich w sumie 1608. Skupiali się głównie w Tallinie, Narwie i Tartu. Polacy stanowili wówczas piątą co do wielkości mniejszość narodową w Estonii. W latach 1937–39 pracowało w Estonii sezonowo około 5 tysięcy robotników, głównie z województwa wileńskiego i nowogrodzkiego, zatrudnionych w rolnictwie i przemyśle węglowym. Część z nich pozostała tam na stałe. Razem z nimi przybyli tam również pierwsi duszpasterze polscy: o. Feliks Wierciński SJ (1924–38), który pracował w Pärnu i Rakvere; o. Tadeusz Kraus OFM Cap. (1931–64) – pracujący w Valga, Narwie, Tartu; ks. Wincenty Dejnis (1934) – w Tallinie; o. Lucjan Ruszala OFM Cap. (1935–45) – w Petseri; ks. Aleksander Luniewski TChr. (1938) – w Kivoli i ks. Stanisław Rut TChr. (1938 – 45) – w Rakvere.

Studenci polonistyki na uniwersytecie w Tartu

Razem z nimi przybyli do Estonii bracia zakonni: Stanisław Cieśla TChr. (1938–40) w Kivoli i Kazimierz Kański SJ (1937) w Esna. Kapłanów wspomagały polskie zakonnice, misjonarki Świętej Rodziny (MSF). Przybyły one w roku 1933 do Tallina: s. Maria Anajtis – przełożona, którą zastąpiła rok później s. Maria Chrzanowska; s. Aniela Olszewska, s. Marcelina Baranowska. Siostry katechizowały dzieci polskie przy kościele p.w. św. Piotra i Pawła w Tallinie, wspierały chorych i potrzebujących. Wyjechały do Polski w roku 1945. W roku 1939 liczbę Polaków w Estonii szacowano na 1500 osób. Z chwilą wkroczenia do Estonii wojsk sowieckich (17 VI 1940 r.) Polacy podzielili los Estończyków. Nastąpiły represje i prześladowania oraz deportacje na Syberię i wreszcie systematyczna sowietyzacja powodująca utratę tradycji narodowych i świadomości pochodzenia etnicznego.
Do końca lat czterdziestych pozostało w Estonii tylko kilkuset Polaków mieszkających w rejonie Tallina i Tartu. Wielu z nich wróciło do kraju w ramach repatriacji. Nowa fala emigracji polskiej dotarła do Estonii na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku. Byli to członkowie AK powracający z łagrów oraz Polacy z tzw. werbunku, pochodzący głównie z ziem włączonych po wojnie do Litwy i Białorusi.

Tartu (dawny Dorpat) - ratusz miejski

Dziś mieszka w Estonii ok. 3 tys. Polaków – głównie w Tallinie, Tartu, Kohtla-Järve, Narwie, Valdze, Ahtme i Parnawie. W roku 1988 rozpoczęło działalność Towarzystwo Kultury Polskiej "Polonia", przekształcone w roku 1995 w Związek Polaków w Estonii. Polacy mają status mniejszości narodowej. W siedzibie organizacji funkcjonuje biblioteka polska, odbywają się kursy języka polskiego i estońskiego dla dzieci i dorosłych, od października 1994 roku ukazuje się miesięcznik "Nasza Polonia", który od czerwca 1997 roku publikowany także jest w Internecie. Ważnym ośrodkiem polskości są parafie katolickie. W Ahtme pracuje o. Augustyn Loska OFM. W Tallinie – w jedynym kościele katolickim p.w. św. Piotra i Pawła i w Tartu o. Ludwik Grabarczyk.

Tekst i zdjęcia
Leszek Wątróbski