W Estonii działają obecnie cztery polonijne organizacje: Związek Polaków w Estonii "Polonia", Związek Polaków w Kohtla Järve, Stowarzyszenie Polskie w Narvie i Polski Klub "Polonez" w Narvie. Prezesem Związku Polaków w Estonii "Polonia", działającym w Tallinie, jest pani Halina Krystyna Kisłacz.
Polacy przyjeżdżali do Estonii głównie za chlebem. Jest to więc emigracja ekonomiczna. Można ich podzielić na tych, którzy przyjechali tam na stałe, oraz tych, których interesowała emigracja sezonowa.
Polacy zatrudniani byli w Estonii głównie w rolnictwie. Praca polskich robotników sezonowych związana była z porozumieniem międzyresortowym. W roku 1938 do Estonii wyjechało 3800 robotników, a kilka miesięcy później (22 listopada) podpisano układ pomiędzy Rzeczpospolitą a Republiką Estońską w sprawie polskich robotników. Układ ten obejmował również górników oraz robotników pracujących w przemyśle.
Polacy zaliczani byli do kategorii robotników wykwalifikowanych i rolnych. Najczęściej była to emigracja stała, która zamieszkiwała przede wszystkim miasta portowe oraz Sillamae, Kivioli, Rakvere. Ze względu na ich rozproszenie po Estonii, stan świadomości narodowej był niski. Działo się tak za sprawą zawierania mieszanych małżeństw. Często też brakowało kontaktu z krajem ojczystym, co doprowadzało do szybkiego stosunkowo wynarodowienia. Wpływ na wynarodowienie miał też niski status materialny.
Polska inteligencja w Estonii zamieszkiwała głównie wokół największych miast republiki: stołecznego Tallina i akademickiego Tartu. Zaczęły powstawać pierwsze związki polskie i organizacje. Do najliczniejszych należały: Związek Narodowy Polaków "Jutrzenka"; Związek Narodowy Polaków w Estonii czy pierwsza drużyna harcerska, powstała w Tallinie w roku 1934. Wybuch II wojny światowej zakończył definitywnie przyjazdy polskich robotników, a dla tamtejszej Polonii zaczął się nowy rozdział.
Kolejna, druga fala emigrantów polskich w Estonii zjawiła się za czasów Związku Sowieckiego, a stosunki pomiędzy Estonią i Polska oziębły. Powodem takiego stanu rzeczy była rusyfikacja. Przez ponad pół wieku kraj był podzielony na dwie części. Jedną część stanowiły mniejszości, które się poddały rusyfikacji - drugą Estończycy oraz Finowie i Szwedzi.
Mieszkający w Estonii po II wojnie światowej Polacy nie posługiwali się językiem estońskim, lecz przeważnie tylko rosyjskim. W roku 1989, spośród 3008 naszych rodaków, tylko 601 osób zadeklarowało język polski jako swój ojczysty. Dla porównania, w tym samym czasie, na ponad 963 tys. Estończyków aż 953 tys. uznawało język estoński za swój język ojczysty.
Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku wielu Polaków z dzisiejszej Białorusi przyjeżdżało do pracy w kopalniach łupków bitumicznych. Zasiedlali oni głównie miasta w północno-zachodniej Estonii, takie jak: Athme, Sillamae, Narvę, Kivioli oraz Kunda. Ich sytuacja materialna nie zmieniła się jednak dużo na lepsze. Nadal też podlegali rusyfikacji. Rzadko kiedy utrzymywali kontakty z Polonią w Tallinie, nie wspominając już swej dawnej ojczyzny. Rezultatem tego było oderwanie od narodowej tradycji i kultury.
Dziś Polonia estońska liczy kilka tysięcy osób. Tylko jej mała część należy i działa w organizacjach polonijnych, z których największą jest Związek Polaków w Estonii „Polonia” nazywany po estońsku: Eestimaa Poolakate Selts "Polonia".
Związek jest prawnym spadkobiercą Związku Polaków w Estonii założonego w roku 1930 w Tallinie, a następnie rozwiązanego w roku 1940. Obecny Związek został zarejestrowany w Fundacji Kultury (Kultuurifond) w trybie przewidzianym przez ustawodawstwo estońskie, w dniu 20 lutego 1989 roku jako Towarzystwo Kultury Polskiej "Polonia" i mieści się w Tallinie przy ul. Kunina 4.
Podstawowym celem Związku jest reprezentowanie interesów oraz ochrona praw Polaków przebywających w Republice Estońskiej, wzmocnienie pozycji i prestiżu środowiska polonijnego, zachowanie polskiego dziedzictwa narodowego, organizacja nauczania języka polskiego i utrzymywania kontaktów Polonii z krajem ojczystym. Związek jest organizacją niedochodową, działającą na zasadzie samorządu. Zyski osiągane ze swojej działalności przeznaczane są w całości na realizację celów statutowych Związku.
Ważne jest również rozwijanie poczucia więzi narodowej Polaków, mobilizacja do działania na rzecz wspólnego dobra, odradzania się i formowania świadomości narodowej, patriotycznego wychowania dzieci i młodzieży, pielęgnowanie polskiej tradycji narodowej i chrześcijańskiej. Związek stara się też o utrwalanie dobrego imienia Polski oraz Polonii i Polaków zamieszkałych na terytorium Estonii i promuje jak najlepszy wizerunek Polaków oraz polskiej mniejszości narodowości. Dba wreszcie o zachowanie polskiego dziedzictwa kulturowego i historycznego.
Wśród spraw, którymi zajmują się na co dzień działacze Związku, są także: opieka nad polskimi nekropoliami, pomnikami oraz innymi obiektami posiadającymi wartość historyczną i kulturalną; wspieranie wszelkiej działalności mającej na celu pogłębianie wiedzy na temat geografii i historii Polski oraz znajomości języka polskiego wśród zamieszkałej w Estonii Polonii, Polaków oraz osób posiadających polskie korzenie; działanie na rzecz umacniania więzi kulturowych z Macierzą oraz polskimi organizacjami działającymi na wychodźstwie czy wspieranie amatorskiej twórczości – chórów, zespołów, kół zainteresowań itd. Związek wspiera wreszcie działanie klubów młodzieżowych, zrzeszających zarówno swoich członków, jak i sympatyków.
Realizacja wszystkich założeń programowych odbywa się poprzez: spotkania, festiwale, koncerty, konkursy, prezentacje, szkolenia, konferencje, wystawy, kiermasze, zawody sportowe, imprezy okolicznościowe oraz społeczno- kulturalne oraz pracę szkół i szkółek sobotnio-niedzielnych czy kursów doskonalenia i nauczania języka polskiego i kultury polskiej. Ważną rolę w realizacji swoich zadań Związek przywiązuje do obchodów świąt narodowych, kościelnych oraz polonijnych i współpracy ze swoimi terenowymi oddziałami oraz parafiami kościoła katolickiego.
Tekst i zdjęcia
Leszek Wątróbski
Szczecin
