W tamtejszym kościele parafialnym odsłonięto tablicę pamiątkową z okazji 500. rocznicy nadania polskiego tytułu szlacheckiego i herbu przez polskiego króla Zygmunta I w roku 1512 w Krakowie Ivanu Stafileo (1472–1528) – szybenickiemu biskupowi i papieskiemu legatowi, humaniście, arcydiakonowi trogirskiemu, założycielowi Kaštele. Tablicę pamiątkową ufundowało miasto Kaštele oraz Polskie Towarzystwo Kulturalne "Polonez".

Jak nas poinformowała pani Monika Waligórska – wiceprezes PTK "Polonez", na uroczystość zostały zaproszone władze miasta Kaštele. Przybyli: burmistrz Joško Berket, wiceburmistrz Marinka Parčina i drugi wiceburmistrz Marinko Kovačev oraz delegacja z Krakowa: wicemarszałek województwa małopolskiego Wojciech Kozak, konsul honorowy Chorwacji w Krakowie Paweł Włodarczyk oraz konsul RP z Zagrzebia Janusz Tatera. Podczas odsłonięcia był również obecny wojewoda województwa splicko-dalmatyńskiego Ante Sanader. Uroczystość rozpoczęła się odśpiewaniem hymnu polskiego i chorwackiego
Bohater chorwacki, któremu 500 lat temu nadano polski tytuł szlachecki, urodził się w Kastelu Stafiliciu, założonym przez jego ojca Stjepana Stafileo. Był biskupem szybenickim, następnie legatem papieskim, profesorem prawa kanonicznego, członkiem roty rzymskiej. Pełnił wiele funkcji dyplomatycznych. Był delegowany do licznych dworów królewskich w Europie – m.in. na dwór polski za panowania Zygmunta I. Tam też udzielił, w roku 1512, ślubu Zygmuntowi I z jego pierwszą żoną Barbarą Zápolyą.
Za szczególne zasługi został mu nadany tytuł szlachecki i herb orła w koronie oraz została podarowana ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Ikona, wg wierzeń ludności zamieszkującej miasto Kaštele, uratowała ich od najazdów tureckich. Dlatego też co roku odbywa się tam procesja ku jej czci. (LW)
(zdjęcia ze zbioru M. Waligórskiej)

• • •

Związek Polaków w Niemczech "Rodło" obchodzi w tym roku jubileusz swego 90-lecia. Organizacja powstała w roku 1922. Jej siedzibą, do wybuchu II wojny światowej w roku 1939, był Berlin (ul. Potsdamerstraße 118b). Główną rolę odgrywał w nim Jan Barszczewski, przedstawiciel mniejszości polskiej z terenów Prus Wschodnich, oraz Jan Kaczmarek z Westfalii. Od roku 1933 symbolem Związku Polaków w Niemczech jest "Rodło". Znak "Rodła" powstał po przejęciu władzy w Niemczech przez Hitlera. Naziści w ramach likwidacji struktury organizacyjnej Republiki Weimarskiej zmieniali także symbolikę wszystkich niemieckich organizacji i instytucji. Obowiązywał także pruski zakaz używania przez Polaków w Niemczech znaku Orła Białego. Związek Polaków w Niemczech stanął więc wobec problemu zaakceptowania nazistowskiej symboliki. W ocenie zarządu organizacji, akceptacja ta byłaby zgodą na totalną germanizacją związku oraz utratę jej polskiego charakteru. Dlatego też z inspiracji dr. Jana Kaczmarka działacze organizacji postanowili utworzyć nowy znak, który umożliwi obejście wszystkich zakazów, a jednocześnie będzie podkreślał narodowy charakter organizacji. W ten sposób dzięki współpracy i inwencji wielu członków Związku Polaków w Niemczech powstało "Rodło" przedstawiające bieg Wisły i zewnętrznie wyglądające jak pół zmodyfikowanej swastyki. W ten sprytny sposób Polacy w Niemczech uniknęli przyjęcia symboliki nazistowskiej. W rzeczywistości bowiem pozornie podobny znak oznaczał łączność Polaków z Niemiec z Macierzą i był przeciwstawiany swastyce. Jak podaje Weichsel-Bruder, Niemcy (...) początkowo nie bardzo rozumieli, co przedstawia ten znak. Niektórzy nawet uważali, że to pół swastyki. Inni, gdy się zorientowali, że ukazuje Wisłę, mówili na nas, że jesteśmy wiślanymi braćmi. Symbol został jednogłośnie przyjęty przez zarząd związku. Pozostała jednak kwestia nazwania nowego znaku. Zadanie to zlecono Edmundowi Osmańczykowi. W wyniku kolejnej debaty na temat nazwy skrzyżowano nazwę staropolskiego herbu rodowego "Rodnicy" ze słowem "Godło". Ostatecznie na nazwę RODŁO złożyły się dwa słowa: ROdzina (Ród) i goDŁO. W sierpniu 1932 roku kierownictwo Związku Polaków w Niemczech przyjęło je za znak wszystkich Polaków Związku Polaków w Niemczech. Związek rozwijał się i rósł w siłę. Tak było do wybuchu II wojny światowej. W marcu zaś 1938 roku, podczas I Kongresu Związku Polaków w Niemczech, który się odbył w Teatrze Ludowym w Berlinie, uchwalono Pięć prawd Polaka, które stanowiły ideową podstawę działalności Związku. Prawdy uchwalone na Zjeździe w Berlinie brzmiały następująco: pierwsza: Jesteśmy Polakami; druga: Wiara ojców naszych jest wiarą naszych dzieci; trzecia: Polak Polakowi bratem; czwarta: Co dzień Polak Narodowi służy i piąta: Polska Matką naszą – nie wolno mówić o Matce źle!
Związek podzielony był na 5 dzielnic: dzielnica I z siedzibą w Opolu (obejmowała tereny Śląska Opolskiego) i liczyła ponad 5 tys. członków zgrupowanych w 104 kołach, co dawało w sumie 16,5 proc. ogólnej sumy członków organizacji; dzielnica II (Brandenburgia z Berlinem, Saksonią, Hamburgiem, Dolnym Śląskiem, Pomorzem i Marchią Graniczną Poznań-Prusy Zachodnie) liczyła ponad 6 tys. członków. Dzielnica III (Bochum) obejmowała natomiast Westfalię, Nadrenię, Badenię i Palatynat – w 160 kołach 13 tys. członków. Dzielnica IV (Olsztyn i Prusy Wschodnie z Warmią, Mazurami i Powiślem) liczyła prawie 4 tys. członków. I wreszcie dzielnica V (Pogranicze z siedzibą w Złotowie) – prawie 3 tys. członków.
Z chwilą wybuchu II wojny światowej rozpoczęły się aresztowania członków. Na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów dla obrony III Rzeszy (z dnia 27 lutego 1940 roku) Związek został zdelegalizowany, a jego majątek skonfiskowany. Część działaczy rozstrzelano, a ok. 1200 członków uwięziono w obozach koncentracyjnych. Całkowitą liczbę prześladowanych szacuje się na co najmniej 2000 osób. Straty materialne poniesione przez polską mniejszość narodową w Niemczech, spowodowane konfiskatą majątku, wyceniane są na co najmniej 8,45 miliona reichsmarek. Po zakończeniu II wojny światowej, w roku 1945, Związek wznowił działalność w zachodniej strefie okupacyjnej Niemiec. W roku 1950 ZPwN został zarejestrowany w RFN, początkowo z siedzibą we Frankfurcie nad Menem, a od 1956 roku siedzibą Związku Polaków w Niemczech jest Bochum. W 1950 roku, w wyniku rozłamu na tle stosunku do komunistycznych władz ówczesnej Polski, powstał Związek Polaków "Zgoda" utrzymujący stosunki z PRL. Do chwili obecnej Polacy nie odzyskali oficjalnego statusu mniejszości narodowej w Niemczech, który został im odebrany przez nazistowskie władze III Rzeszy. (Cdn.)

Leszek Wątróbski
Szczecin