9 maja 1945 roku, jak wszyscy wiemy, zakończyła się II wojna światowa. Stęsknieni za pokojem żołnierze kanadyjscy, amerykańscy, australijscy, nowozelandzcy, angielscy, francuscy i inni, tworzący alianckie armie na zachodzie Europy, wracali do domów owacyjnie witani przez swych ziomków. Dwustu tysiącom polskich żołnierzy, walczących o wolną Europę u ich boku, taki przywilej zachodni alianci zabrali, oddając w prezencie Polskę we wrogie ręce wschodniego "sojusznika". Zamiast kwiatów i wiwatów na ich cześć czekały ich w ich Ojczyźnie kraty więzień polskich Służb Bezpieczeństwa I sowieckich komunistów z NKWD, a nierzadko i śmierć. Za to, że nie chcieli być sowieckimi pachołkami, i za to, że znali prawdę o tym, jak wygląda ten "wspaniały" komunizm zapoznany przez nich na syberyjskich wygnaniach. Również i za to, że poznali prawdę o tym, jak ten sowiecki "sojusznik" potraktował ich Ojczyznę w 1939 roku I jak się obszedł z dwudziestoma dwoma tysiącami ich kolegów w roku 1941, aresztowanych przez wrednego wschodniego "alianta" za to, że nie pasowali do sowieckich planów stworzenia komunistycznej Europy i na koniec zamordowanych za patriotyczną postawę wobec Polski. Ci zdradzeni przez aliantów żołnierze zostali pozbawieni Ojczyzny i skazani na przymusową emigrację po świecie. Pozbywali się ze swych krajów ich dotychczasowi europejscy "przyjaciele", wysyłając ich "w nagrodę" za ich wojenny trud jako najemników do pracy w takich krajach, jak Kanada, Australia, kraje Ameryki Południowej czy Południowa Afryka, wszędzie tam, gdzie wystąpił brak rąk do pracy po zwolnieniu do domów jeńców niemieckich zatrudnionych na farmach czy w kopalniach. Tak odwdzięczano się nam, Polakom, za wspieranie aliantów w wojnie z Niemcami i płacono nam przez wieki za nasz udział w walce na obcych ziemiach "o wolność naszą i waszą".
W sobotę, 21 kwietnia 2012 roku, spotkałem się z kilkoma przedstawicielami powojennych przymusowych emigrantów, którzy wraz z innymi przyczynili się do powstania organizacji polonijnych w Calgary. Najstarszy z moich rozmówców to 88-letni Józef Pawlak, Ślązak, wcielony siłą do armii niemieckiej, z której pod Anzio, przy najbliższej dogodnej okazji, uciekł do pierwszej napotkanej polskiej jednostki gen. Andersa, pociągając za sobą do niewoli swój niemiecki oddział. Dwaj inni, to dziś już 78-letni dżentelmeni, Tadeusz Czenczek i Zdzisław (Jimmy) Kucharski zwany w klubie "Blondie", którym z racji wieku nie dane było zostać żołnierzami w korpusie generała, lecz którzy dzięki niemu uniknęli niechybnej śmierci na syberyjskim wygnaniu, uciekając wraz z rodzicami do obozów organizującego się w Persji (dziś Iran) polskiego wojska. Tak jak ich starszych kolegów połączyła w calgaryjskiej kombatanckiej organizacji wspólna wojenna przeszłość, tak ich samych złączyła w przyjaźni trwająca do dziś miłość do piłki nożnej. A początki były trudne.
"Przyjechałem do Kanady w listopadzie 1946 roku" – mówi p. Józef – "w transporcie polskich żołnierzy zesłańców, trafiając szczęśliwie do irlandzkiej rodziny, która przyjęła mnie jak swego członka. Dostałem też 3/4 dolara za godzinę, gdy średnio płacono 1/2, bo praca na polach buraków cukrowych była tu ciężka. Tak jak do wszystkich innych zakontraktowanych najemników, tak i do mnie prawdziwa wolność przyszła zgodnie z umową dopiero za dwa lata, choć czasem udawało się przekupić tę wolność pieniędzmi. Ja, by być z żoną po zakończeniu mojego kontraktu, musiałem ją wykupić. Kosztowała mnie 75 dolarów, których do dziś nie oddała – dodaje ze śmiechem. – W 1948 roku i ja mogłem zacząć decydować samodzielnie o swoim losie i realizować swoją młodzieńczą pasję – miłość do piłki nożnej. Mogę śmiało powiedzieć, że moja piłkarska pasja dała początek istnieniu polskiej piłki nożnej w naszym mieście."
To dzięki tym pasjom p. Józefa i energii innych nieżyjących już entuzjastów piłki kopanej, jak pp. Machulik czy Smółka, już w roku 1948 rodził się w Calgary polski klub sportowy "Białe Orły", by w roku 1951 formalnie zaistnieć w tym mieście na zawsze. Materiały archiwalne, zebrane przez obecnego prezesa klubu p. Franciszka Wójcika, wspominają, że pierwszymi prezesami klubu w tamtym roku byli pp. Antoni Sumiński i Marian Baranowski. Klub otrzymał wtedy swoje pierwsze oficjalne donacje od już istniejących organizacji polonijnych, w wysokości 100 dol. od Stowarzyszenia Polsko-Kanadyjskiego i 60 dol. od Związku Polskich Kombatantów. Były to spore sumy jak na tamte czasy, jeśli wspomnieć, że kilogram ziemniaków kosztował wtedy 5 centów. "Wtedy pojawiły się na naszych koszulkach" – jak wspominają uczestnicy spotkania – "piękne i duże emblematy białego orła z koroną, wykonane przez naszego kolegę w jego zakładzie poligraficznym".
Z początku było ich mało, bo każdy walczył o przeżycie po odbyciu kontraktu, ale dzięki zaproszeniom na przyjazd do Kanady – jak wspominają uczestnicy spotkania – wysyłanych dla pozostających wciąż w Anglii kolegów i ich rodzin powiększał się klub o nowych zawodników, by w końcu stać się etnicznie polskim. Tak też i spotkali się ze sobą moi rozmówcy oraz inne podpory polskiej drużyny, które udało się ustalić na zdjęciach z tamtych czasów. O tych początkach i o ludziach, którzy mieli w nich swój udział, nie wolno nam zapomnieć, a tych, którzy kontynuują ich pracę, należy dziś docenić i szanować.
"A wszystko się udało dzięki fryzjerowi Rokicie" – mówi p. Józef – "i Duńczykom. Bo fryzjer Rokita, u którego czasem było trzeba się ostrzyc, dał nam możliwość zapoznać się z innymi entuzjastami, a i bywało ostrzygł za darmo szczęściarza, który strzelił bramkę czy zafundował ekstra piłkę z radości z naszej wygranej, a Duńczycy, bo dali nam sprzęt i razem z nami stworzyli pierwszą piłkarską drużynę. Nie należy tu też zapominać o sponsorstwie ukraińskiego właściciela hotelu St. Louis, p. Starczuka, dzięki któremu łatwiej było pokryć opłaty rejestracyjne klubu i koszty boisk i meczów. Z jego hotelu otrzymaliśmy też polskie piłkarskie wsparcie dla drużyny w postaci znakomitego zawodnika, p. Gałeckiego, pracującego w hotelu jako kelner, któremu nawet duży brzuch nie przeszkadzał w strzelaniu bramek. Dzięki właścicielowi hotelu bezpłatny kufel piwa zawsze uśmiechał się do nas na stole, przynoszony przez naszego zawodnika. Ja – dodaje p. Józef – poza swoim entuzjazmem, wniosłem do drużyny swoją własną prywatną piłkę, którą nieraz trzeba było z narażeniem życia wyciągać z rzeki, gdy wpadła tam źle kopnięta. Była to pierwsza i jedyna piłka , dlatego cenna, bo nasza, a bez piłki, jak wiemy, w piłkę pograć się nie da".
"Klub piłkarski »Białe Orły«" – jak ocenia p. Józef Pawlak – "wyłonił się jako organizacja sportowa ze Związku Kombatantów, do którego należeli wszyscy sportowcy, ale od początku istnienia był organizacją niezależną". Panowie Zdzisław Kucharski i Tadeusz Czenczek dodają: "Fundusze na działalność starał się klub zbierać z organizowanych zabaw i pikników, no i składek wpłacanych przez samych piłkarzy. A grało się z Irlandczykami, Niemcami, Węgrami, Duńczykami, Szkotami, Anglikami i innymi drużynami, czasem lepiej, czasem gorzej, najczęściej na boiskach, gdzie samo bieganie sprawiało kłopot. Nikt nie dbał w tamtych czasach o tę dziedzinę sportu i stworzenie jej dogodnych warunków do rozwoju. Drużyny powstawały spontanicznie i często grały w międzynarodowych składach z braku dobrych piłkarzy. Dopiero gdzieś w latach 1952-1953 liczba drużyn spowodowała opracowanie harmonogramu rozgrywek pucharowych".
"Byliśmy znani i bardzo popularni w mieście i mieliśmy dobrą drużynę, dzięki której i nam przypadały puchary za jakiś wygrany finał" – mówią moi rozmówcy. "Pisały o nas lokalne gazety". Już w 1953 roku – pisze "Calgary Herald", udostępniony z archiwum p. Franciszka – Klub "Białe Orły", pod dowództwem znakomitego napastnika kapitana drużyny Stanisława Gajeckiego, odniósł pierwszy sukces, zdobywając na inaugurację sezonu swój pierwszy puchar za zwycięstwo w finale Calgary's Scotland Cup. Ale bywały też i porażki. "Calgary Herald" np. informował, że 25 sierpnia 1959 roku "Białe Orły" (White Eagles) przegrały z drużyną "Be Fair" 1:0 w półfinale Pucharu Synów Szkocji (Son of Scotland Cup). Bywało i tak. Lecz najtrudniejszym dla nas przeciwnikiem byli Węgrzy, z którymi wygrana była dużym sukcesem. Moi rozmówcy wspominają również przy okazji, że "…na mecze przychodzili dość licznie Kanadyjczycy, dla których ten sport był nowością, a wśród nich gościem też bywał były premier Alberty Ralf Klein, wtedy jeszcze reporter. Pił nasze piwo po meczach, ale nigdy nikomu kolejki nie postawił. Gdy został merem, dalej pił to nasze piwo za friko, bo pewno uważał, że mu się ono należy choćby z tytułu powagi urzędu i splendoru, jaki nam przynosi. Niech mu tam będzie na zdrowie. Dla odmiany z niezwykle wspaniałej postawy kibica należy wspomnieć p. Mianowskiego, nieżyjącego już kombatanta, który choć nigdy w piłkę nie grał, był obecny na każdym naszym meczu, często pomagał nam finansowo, przekazując nam po meczach po 100 i 200 dolarów, by na koniec zapisać naszej organizacji w testamencie 4000 dol. na potrzeby klubowe. Dziś nawet, poza wspomnieniem, nie ma go jak uczcić, bo dokumenty parafialne gdzieś zaginęły i nawet nie wiadomo, gdzie został pochowany. Tej zasłużonej dla klubu osoby nie wolno nam zapomnieć".
"Klub był bardzo aktywny przez dekadę" – jak wspomina p. Franciszek. – "Piłka nożna stała się ośrodkiem łączącym ze sobą zainteresowanych sportem Polaków. Każdy mecz był okazją do spotkań, rozmów z przyjaciółmi i organizacji pikników połączonych z zabawami dla dzieci i rozrywkami". Klub działał, był widoczny, lecz wszystko co dobre zawsze się kiedyś kończy. Można jedynie na zdjęciach z lat 1955-1958 powspominać naszych piłkarzy i stwierdzić przy okazji, że to już nie pełna energii powojenna młodzież, lecz dojrzali mężczyźni "over 35" czekający na zastrzyk świeżej młodej krwi.
Dzięki archiwom p. Franciszka dowiadujemy się, że 5 czerwca 1958 roku klub rozpoczął wydawanie swojego własnego klubowego informatora sportowego o nazwie "WHITE EAGLE SOCCER CLUB BULLETIN", w którym podawane były wyniki spotkań piłkarskich, aktualny skład polskiego zespołu oraz charakterystyka wybijających się zawodników. Aby na siebie zarobić, biuletyn już w pierwszym numerze zaczął zamieszczać reklamy biznesów prowadzonych przez piłkarzy i kibiców. W numerze podano informację o sukcesie zespołu "White Eagles", który w towarzyskim meczu z Pawłem Machulikiem w bramce pokonał 7:2 swojego ligowego rywala, zespół "Wanderers". Bramki strzelali Hans Zaal – cztery, Walter Franiel – dwie oraz Stan Gajecki – jedną.
Biuletyn donosił również, że Zdzisław "Jimmy" Kucharski, znakomity gracz "White Eagles" (obecny na spotkaniu i widoczny na zdjęciach) nazywany w klubie "Blondie", został wybrany przez Calgary and District Soccer Association do udziału w meczu drużyny Calgary z Edmonton w ramach tzw. Inter-City League. Przy okazji redaktor biuletynu przedstawił zawodnika, informując, że urodził się on 20 grudnia 1935 roku, przyjechał z Anglii do Calgary 4 sierpnia 1953 roku, by w 1956 roku zostać członkiem klubu, a w 1958 roku jego sekretarzem. Niestety, "Blondie" zrezygnował z tej zaszczytnej dla klubu nominacji, wybierając uczestnictwo w lekkoatletycznej "Próbie Olimpijskiej" w dyscyplinie pchnięcia kulą, z zamiarem uczestnictwa w olimpiadzie, jeśli tylko zdobędzie mistrzostwo Calgary i Alberty. Nie wiadomo, jak skończyła się ta przymiarka do sławy, niemniej rekord Kanady w tej dyscyplinie został przez niego pobity.
Z biuletynu dowiadujemy się również, z jakich zawodników składał się w 1958 roku zespół "Białe Orły". Podstawowy skład zasilali:
HARRY RAAYMAKERS – bramkarz
PAWEŁ MACHULIK – bramkarz rezerwowy
STANISŁAW GAJECKI – obrońca
FREDDIE BOC – obrońca
FRANK (papa) SZOKA – lewa pomoc
ZBIGNIEW "Blondie" Kucharski – środek pomocy
HARRY BRYK – prawa pomoc
PETE GUBITZ – lewoskrzydłowy napastnik
BILL GONCI – lewoskrzydłowy napastnik
HANS ZAAL – środkowy napastnik
SANTOR KAZACS – prawoskrzydłowy napastnik
WALTER FRANIEL – prawoskrzydłowy napastnik
Rezerwowi to: JULIUS PARSHAK, RYSZARD TROKSIŃSKI, GRZEGORZ RYSKOWSKI, FRANK SYKES, MARIAN SMOLKA, RICK KUSSAT, HORST SCHRODER, trener – GEORGE SCHUELTZKE i kierownik drużyny – LEON CZERNIAK.
Z ustawienia zawodników na boisku widać, że "ORŁY" grały zapomnianym już dziś systemem 1 – 2 – 3 – 5. Może dobrze by było do niego w Polsce wrócić, bo "Orły", tak grając, fruwały kiedyś wysoko.
Jeszcze w roku 1959 – jak pisze "Calgary Herald" w artykule pt. "BIAŁE ORŁY RZECZYWIŚCIE FRUWAŁY" – "BIAŁE ORŁY" odniosły jeden ze swoich kolejnych sukcesów, pokonując "Kikers Juniors" 6:2 w lokalnym finale President's Cup w Calgary, by walczyć o prymat w Albercie z drużyną EDMONTON PPCLI, której niestety już nie pokonały. Twarze zawodników widoczne na zdjęciu mówią o ich nie pierwszej młodości, a znikoma liczba polskich nazwisk w składzie piłkarzy (Franek Sółka, Tadeusz Czenczek, Stanisław Gajecki i grający trener zespołu Zdzisław "Jimmy" Kucharski) podkreślają międzynarodowy skład zespołu, który trudno już nazwać polskim.
Niestety – jak wspominają jego współzałożyciele – zespół zaczął się starzeć, a nowa, tzw. zimna wojna między "Wschodem" a "Zachodem" się nie odbyła i nowych kombatantów, którzy mogliby zasilić klub, nie było. Zamknięte polskie granice na "Zachód" uniemożliwiły Polakom chętnym do emigracji przyjazd do Kanady czy Stanów. Do tego powstanie w Calgary lig piłkarskich zasilanych zawodnikami z Włoch, Niemiec i Węgier (po powstaniu w 1956) czy obywatelami krajów Commonwealthu oraz braku zamożnego i energicznego lidera spowodowały, że polski klub piłkarski "White Eagles" stopniowo, przestał powoli cieszyć się entuzjazmem polskiej społeczności, prawdopodobnie z racji utraty polskiego charakteru, by około 1968 roku przestać istnieć na lat parę. Zawodnicy z konieczności porozchodzili się do innych drużyn, bo gra w piłkę nie ma narodowych barier. Dopiero przyjazd do Kanady około 1973 roku p. Jacka Kuczaja – polskiego prawnika, i później jego dużej rodziny – entuzjastów piłki nożnej, spowodował odrodzenie klubu. Powstało kilka polskich drużyn piłkarskich grających w kilku ligach i znów "White Eagles" byli widoczni w swych narodowych strojach na boiskach Calgary, odnosząc sukcesy w pucharach i zajmując znakomite lokaty w ligach. Autor spotkania, w wieku 49-50 lat, miał również przyjemność grać przez rok na bramce w drużynie "over 35" i tylko złamane dwukrotnie żebra i brak pracy nie pozwoliły mu na kontynuowanie tej przygody. A szkoda, bo mówiono, że byłem niezły w tej grupie wiekowej. Gra na bramce w Libii przed przyjazdem do Kanady w 1983 roku, w drużynie firmy, w której pracowałem, na pewno się tu przydała.
Chciałoby się, podsumowując to spotkanie z przeszłością, aby dziś te nasze "Białe Orły" były tak popularne, tak przyjazne dla siebie i tak pozytywnie widoczne, jak za czasów naszych rozmówców. Zgoda buduje, jak mówią mądre przysłowia, i tej zgody nam dziś bardzo potrzeba w polonijnych organizacjach. Dziś klub "Białe Orły" prowadzony jest przez p. Franciszka Wójcika, grającego jeszcze w dwóch drużynach, ponad 50-letniego zawodnika i trenera, który próbuje przywrócić blask bieli Orłom polskich drużyn. To on jest również tym, który zebrał całą wieloletnią dokumentację o polskiej piłce nożnej w Calgary i dzięki któremu historia klubu "Białe Orły" nigdy nie zaginie, a sukcesy polskich drużyn, wydaje się, są tuż za rogiem.
Wiktor Księżopolski
Calgary
