Polska Macierz Szkolna w Grodnie ma własne Centrum Edukacyjne. Dzięki ludziom dobrej woli tamtejsza młodzież polska otrzymała wspaniałą możliwość poznawania tajników języka ojczystego, historii i kultury w godnych warunkach, a wszyscy Polacy – swój drugi dom.

Zjednoczenie Społeczne "Polska Macierz Szkolna" powstało w roku 1996 i od tego czasu jego działalność objęła swoim zasięgiem całą Białoruś. Dla działaczy PMS był to bardzo trudny czas. Działalność Zjednoczenia zaczęła się od zaciągania długów. Jednak idea budowy własnego ośrodka edukacyjnego towarzyszyła istnieniu organizacji od samego początku. Brak stałej siedziby uniemożliwiał realizację wszystkich planów, a także poszerzenie działalności i pełny rozwój organizacji.

Polska Macierz Szkolna tradycje działalności oświatowej wywodzi od 1905 roku. Przechodząc różne koleje w rozwoju swej działalności, dopiero w warunkach niepodległej Polski rozwinęła pełnię form pracy oświatowej, obejmując swym zasięgiem trzecią część obszaru kraju.
Głównym celem działalności Zjednoczenia jest krzewienie i popieranie oświaty w duchu chrześcijańskim i narodowym, poprzez zakładanie i utrzymywanie ochronek, szkół ludowych, kursów dla dorosłych analfabetów, szkół ochronek i seminariów nauczycielskich, czytelni ludowych i bibliotek, szkół średnich i wyższych wszelkich typów. PMS zakłada także domy ludowe i prowadzi odczyty i wykłady. PMS wydawała także i upowszechniała polskie podręczniki i czasopisma naukowe, pedagogiczne i ludowe. W miarę możliwości udziela kształcącej się młodzieży stypendiów, zapomóg i wszelkiej pomocy naukowej.

Polską Macierz Szkolną, po likwidacji przez władze rosyjskie, reaktywowano w kwietniu 1916 roku i w tym samym miesiącu (28 kwietnia) powołano Radę Nadzorczą i Zarząd Główny, który w 1919 roku ukonstytuował się ponownie.
Najmniejszą jednostką organizacyjną PMS były koła, których zasady tworzenia zostały określone w statucie z roku 1917. PMS posiadała trzy typy szkół, do których zaliczano koła oświatowe, opiekuńcze i oświatowo-opiekuńcze. Do podstawowych zadań kół należało prowadzenie bibliotek, akcji odczytowych, kursów dla analfabetów dorosłych bądź tworzenie szkół czy zakładanie burs, w zależności od miejscowych potrzeb oświatowych.
Wśród innych oddziałów PMS w dwudziestoleciu międzywojennym ożywiona praca prowadzona była w grodzieńskim Oddziale Polskiej Macierzy Szkolnej założonym 24 grudnia 1918 roku. Prezesem oddziału, niezmiennie aż do rozwiązania w 1939 roku, był ks. kanonik Antoni Kuryłłowicz.
Po zakończeniu wojny Kresy Wschodnie weszły w skład ZSRS. Ostatnia polska szkoła została przymusowo zamknięta w roku 1949. Sytuacja była gorsza niż za czasów zaboru rosyjskiego.
Azylem dla Polaków stał się w tamtych czasach Kościół katolicki. Więzi, które powstały jeszcze wcześniej za czasów zaboru rosyjskiego między Kościołem katolickim a ludnością polską na Kresach, okazały się nadal żywe, a modlitewnik stał się polskim elementarzem dla trzech pokoleń Polaków.

Czasy pierestrojki wykazały, że polska mniejszość narodowa nie zatraciła do końca poczucia świadomości odpowiedzialności za własny los. Gdy okazało się, że proces odwilży jest trwały, oddolnie zaczęły powstawać polskie organizacje kulturalno-oświatowe, najpierw w Lidzie, potem w Baranowiczach, Grodnie, Brześciu i Mińsku, które dały początek Związkowi Polaków na Białorusi, zarejestrowanemu przez władze po długich staraniach dopiero w roku 1991.

Odrodzenie szkolnictwa polskiego zaczęło się od wprowadzenia języka polskiego na zdecydowane żądanie rodziców w roku szkolnym 1987/88 do pierwszych szkół państwowych w Łosośnie i Soniczach w obwodzie grodzieńskim. Zapoczątkowany ruch był oddolny i silny.
W roku 1992 powstały pierwsze dwie klasy z polskim językiem wykładowym: w szkole średniej nr 3 i szkole średniej nr 22 w Grodnie, a w następnym roku dodatkowo powstały klasy polskie w szkołach nr 17 i 25 w Grodnie, w Wołkowysku w szkole nr 2, w Mińsku w szkole nr 1, w Brześciu w szkole nr 9, Nowogródku, Sopoćkiniach, Lidzie, Bolciszkach i Paszkiewiczach rejonu woronowskiego. Władze przystały na zaproszenie nauczycieli klas początkowych z Polski. W tych latach dał się zauważyć szybki rozwój innych form nauczania języka polskiego. Doszło też w tamtym czasie do założenia Związku Polaków na Białorusi (ZPB).

Działacze tzw. nurtu oświatowego w ZPB zdawali sobie sprawę z ewentualnych zagrożeń, które mogły stać się ich udziałem. Ochrona odradzającej się oświaty pod płaszczem organizacji apolitycznej, mającej duże doświadczenie pracy, stawała się koniecznością. W środowisku oświatowym zastanawiano się nad możliwością założenia organizacji na wzór Macierzy Szkolnej. Projekt statutu został przedstawiony w Zarządzie Głównym ZPB, w którym zakładano współdziałanie PMS z ZPB.

Na zjeździe sprawozdawczym ZPB padła propozycja utworzenia samodzielnej organizacji oświatowej i w głosowaniu przytłaczającą większością głosów zdecydowano o transformacji Towarzystwa Przyjaciół Polskiej Szkoły w Stowarzyszenie "Polska Macierz Szkolna". W dalszym toku zjazdu, który przekształcił się w konferencję założycielską Polskiej Macierzy Szkolnej, uchwalono statut i wybrano władze. Na prezesa nowej organizacji został wybrany Stanisław Sienkiewicz, który kierują nią do dnia dzisiejszego. (Cdn.)

Tekst i zdjęcia Leszek Wątróbski