Stan Sas: Prof. Witold Kieżun od lat zmaga się z używanym przez media całego świata określeniem "polskie obozy śmierci". Większość jego studentów w Kanadzie na pytanie, jakiej narodowości byli naziści, napisało - polskiej. Niedawno napisałem do "New York Times" list, w którym opisałem historię małego żydowskiego chłopca, którego przechowała moja babcia w swoim gospodarstwie na mazowieckiej wsi. Przy okazji podałem link na stronę Radia Maryja, które prowadzi akcję upamiętnienia Polaków, którzy pomagali Żydom. Niestety, NYT nawet nie odpowiedział na mój list. (Stan Sas) Natomiast ostatnio natknąłem się na recenzję kolejnej książki, napisanej przez amerykańskiego Żyda, który kontynuuje fantazje Grossa o…

Dla planujących przylot do obcego kraju jest cała gama problemów, najpierw z odlotem z rodzinnego kraju, a następnie z czasowym, lub, planowanym, osiedleniem się w nowym kraju.

Im dalej kulturowo jesteśmy od kraju planowanego pobytu, tym stresów jest więcej. Ale kiedy już nastąpi względna stabilizacja, to okazuje się, że należy wracać "na ojczyzny łono". Trudności z tym mają nie tylko nasi rodacy, ale często, jeszcze większe, obywatele innych krajów.

Maurice, czarnoskóry młody mężczyzna urodził się i dorastał na Haiti, byłej kolonii francuskiej. Po potwornym trzęsieniu ziemi, zniszczeniach i braku perspektyw godziwego życia, nawet w przypadku tego pochodzącego ze w miarę zamożnej rodziny, absolwenta szkoły średniej prowadzonej przez misjonarzy kanadyjskich, on sam i jego rodzice postanowili, że poleci do Kanady, aby tam się osiedlić.

Dzisiaj na temat klimatyzacji rozmawiamy ze znanym Państwu inż. Ludomirem Zakrzewskim, właścicielem Ludex Auto

- Zrobiło się lato, co prawda nie jest jeszcze nadzwyczajnie gorąco...

- Już nie będzie.

- Ale dzisiaj jest 30 stopni i nawet ludzie tacy jak ja, którzy nie lubią używać klimatyzacji, to ją włączają, zwłaszcza gdy wsiada się do nagrzanego auta. I tu chciałem zapytać, jak to jest z klimatyzacją, bo większość z nas naprawia ją w sytuacji, gdy już "nie idzie", leci ciepłe powietrze; czy jednak nie opłaca się bardziej zadbać o nią trochę wcześniej?

- Opłaca się, żeby nie być zaskoczonym w momencie, kiedy jest ona potrzebna, ale praktycznie czegoś takiego jak maintenance klimatyzacji nie ma. Jeżeli system przestaje działać - na 90 proc. oznacza to, że jest pusty, czyli gaz wyciekł, gdzieś jest nieszczelność. Niestety są to dość drogie naprawy.

Klimatyzacja - mimo, że w tym kraju, ze względu na klimat, jest według mnie konieczna, to jednak z uwagi na ceny części i robocizny, zrobiła się bardzo luksusowa. Według moich statystyk, średnia naprawa to ok. 800 dol. Jeżeli trzeba wymienić jakikolwiek komponent, to naprawy są dość drogie.

Dlaczego mówię, że w tym roku klimatyzacja już nie będzie potrzebna, mamy na dobrą sprawę, koniec lipca, jeszcze jeden miesiąc, sierpień, kiedy się klimatyzacji używa, we wrześniu już w zasadzie można dojeździć - ja nie mówię, że pogoda będzie zła liczę, że będzie bardzo ładna - że można już dojeździć na otwartych oknach. Kiedy najbardziej klimatyzacja jest potrzebna - kiedy jest największa wilgotność. Gdy rano wychodzimy z domu i mamy plus 20, a czujemy się jakbyśmy mieli plus 30, wtedy jest to absolutna konieczność. W innych warunkach można sobie jakoś poradzić z otwartym oknem.

- I to konieczna nie tylko dla naszego komfortu, ale również bezpieczeństwa, bo jednak gdy się długo jedzie, znacznie szybciej się męczymy.

- Tak, uważam, że jest to bardzo dobry dodatek do samochodu, ale w sumie kosztowny.

- Często się mówi, nie włączam klimatyzacji, oszczędzam benzynę, otwieram okna. Co jest bardziej paliwożerne - jazda z otwartymi oknami po autostradzie czy włączona klimatyzacja?

- Na pewno z klimatyzacją samochód troszeczkę więcej pali, bo klimatyzacja obciąża silnik.

- Jaki to jest przepał?

- Trudno mi odpowiedzieć na to pytanie dokładnie, ale nie podejrzewam, że więcej niż jeden litr na sto kilometrów. Natomiast jadąc na autostradzie z otwartymi oknami... No jak ktoś lubi huk w samochodzie, to tak… Przy klimatyzacji, szczególnie na długich trasach, dojeżdżamy znacznie mniej zmęczeni.

Jedziemy w przyjemnych warunkach, a jak sobie wszyscy zdajemy sprawę, by gdziekolwiek odpocząć, trzeba jechać z Toronto 2 - 3 godziny minimum.

Nawet przy 25 stopniach i pełnym słońcu, temperatura wewnątrz samochodu bardzo się powiększa, nagrzewają się blachy. Tego nie trzeba nikomu tłumaczyć. Ale - jak mówię - bardzo nie lubię jeździć na autostradzie z otwartymi oknami bo po bardzo krótkim okresie jestem zmęczony. Do tego dochodzą spaliny, kurz, wszystko inne. Mimo, że klimatyzacja jest starym wynalazkiem, to jednak cały czas jest modernizowana.

- No właśnie jakie są jej rodzaje? Pamiętam, że przy starych samochodach, mówiło się, że nie trzeba tam za bardzo naprawiać, a wystarczy "dobić" gazem.

- Powiedzmy sobie szczerze, że oficjalnie tego robić nie wolno.Nie wolno doładowywać, bo wiadomo wtedy, że jest jakaś nieszczelność. Tym niemniej jest gaz, który każdy może kupić R 12A to jest na bazie propanu, i każdy może sobie sam dobić, uzupełnić, bo ten gaz nie jest traktowany jako zagrożenie dla powłoki ozonowej, Ponadto wytwórnie pracują nad nowym gazem.

- Ten gaz jest we wszystkich klimatyzacjach?

- Ten 12 A to nigdy nie jest gaz, z którym samochód opuszcza fabrykę. To jest substytut, który pozwala każdemu pracować sobie nad własnym systemem. Z tym, że jedno ostrzeżenie; jeżeli już ktoś decyduje się sam to robić, to bardzo, bardzo dokładnie należy przeczytać instrukcję. Nowoczesne systemy, w porównaniu z tym, co było 15 - 20 lat temu, mają znacznie mniejszą pojemność. Jeżeli przepełnimy, to będzie jeszcze gorszy efekt, niż gdybyśmy w ogóle nie napełniali, system w dalszym ciągu nie będzie pracował. Jak mówię, trzeba dokładnie przeczytać instrukcję, a jak ktoś nie jest pewny, to zgłosić się do osoby, która ma z tym doświadczenie.

- Co się dzieje, gdy się przepełni?

- Jeżeli będzie za duże ciśnienie, to jest tam co prawda zawór bezpieczeństwa, który powyżej 500 psi, otwiera się i wypuszcza cały gaz w powietrze, po to by nie nastąpił wybuch. 500 psi - każdy może sobie wyobrazić -, że to jest ogromna siła, to jest mała bomba. Jak mówiłem, wchodzą obecnie nowe gazy, to na razie tylko niektóre samochody, nowe mercedesy, nowe BMW też już ma gaz, nad którym pracuje się teraz w Europie. Amerykanie mają własną mieszankę i nowe samochody GM też już z nią wychodzą. Nie chcę na ten temat za dużo mówić, bo mamy za mało informacji. Zupełnie inaczej to pracuje i znacznie większe ciśnienia są w układzie, więc trzeba uważać. Systemy, montowane w nowych samochodach mają o wiele lepszą jakość i przez pierwsze trzy lata nie powinny sprawiać żadnego kłopotu, chyba że nastąpi, jakieś uderzenie, stłuczka. Nawet kamień może przebić kondenser i wtedy gaz ucieka.

- Jak dbać o klimatyzacje?

- Praktycznie nie ma metody.

- Ale słyszałem takie opinie, żeby wyłączyć i przewentylować dukty, zanim jeszcze samochód stanie. No bo mamy potem ten nieprzyjemny zapach.

- To zupełnie inna sprawa. Po pewnym czasie rozwijają się bakterie i one dają ten nieprzyjemny zapach. Są oczywiście sposoby, jest kilka środków, które można wpuścić do systemu.

- Gdzie to się wpuszcza?

- Do otworów wentylacyjnych i tam, gdzie powietrze wchodzi do systemu. W instrukcji jest podane jak to zrobić. Czasem pomaga, ale czasem nie. W nowszych samochodach od 2002 roku są też mikrofiltry kabinowe, filtrujące powietrze wchodzące do układu klimatyzacji. I to naprawdę radziłbym sprawdzić.

- Często samemu można je wymienić.

- No, no, to nie jest aż takie proste, w niektórych wypadkach trzeba wyjąć blow box. W różnych samochodach są pochowane w różnych miejscach. Cena tych filtrów znacznie spadła. To jest wydatek rzędu 20 - 50 dolarów. I to praktycznie wszystko, co możemy zrobić z klimatyzacją.

- Czyli generalnie, jak nie działa trzeba przyjechać sprawdzić?

- Generalnie tak, bo zazwyczaj gaz wyciekł i trzeba znaleźć wyciek.

- Zawsze Pan podkreśla, jak ważne są opony, bo to jedyne miejsce, gdzie samochód styka się z drogą. Ciśnienie opon latem - jest ważniejsze niż zimą?

- Latem opona szybciej się nagrzewa i te ciśnienia są wyższe. Zawsze podkreślam jak ważne jest zwracanie uwagi na system monitorowania ciśnienia opon psi. I moja rada jest taka, że jeżeli ta lampka się zapali to jednak żeby ten system zreperować. Jeżeli jedziemy na wakacje - teraz akurat mamy pełnię sezonu - i zacznie nam schodzić powietrze na autostradzie, możemy mieć przykry problem. Jest to jeszcze jeden system, który zdecydowanie zwiększa bezpieczeństwo samochodu.

- Niestety prawda jest taka, że dzisiaj samochód to w dużej części elektronika i o tę elektronikę trzeba dbać.

- Bardzo trzeba dbać, bo to ona kontroluje mechanikę.

- Czy poleca Pan kupno urządzenia diagnostycznego, które pozwala odczytać kody. Warto to mieć?

- A po co? Jak ktoś jest ciekawy, żeby odczytać opis kodu, gdy tam jakaś lampka się zapali, to tak, tylko proszę pamiętać, że ten kod wcale nie znaczy, że dane urządzenie jest uszkodzone. Jest to opis stworzone przez inżynierów, którzy budowali program komputerowy samochodu - że jeżeli zachodzą takie i takie sytuacje, to najbardziej prawdopodobnym elementem, który dobrze nie pracuje to jest to, a to. Ale to nie jest cała diagnoza. Niestety 3/4 osób to myli.

Nie ma takiego komputera, który by sam naprawiał i od razu powiedział, co jest źle w samochodzie. Można kupić takie urządzenie, jak ktoś jest ciekawy, ale taki skaner, który ja mógłbym polecać, to jest wydatek minimum 200 dol., a powiem panu, że mam na co dzień do czynienia z różnymi skanerami i wiem, że wiele z nich podaje absolutnie fałszywe informacje - w zależności od samochodu, a szczególnie, jak ktoś ma europejski samochód. Proszę nie wierzyć w te tanie skanery bo biorą informacje z powietrza.

Tak jak mówię, jest to zabawka, którą można mieć. Dodam zaś, że wszelkie kasowanie kodów, resetowanie podraża tylko koszty napraw. Dlatego, że jeżeli się jakaś lampka zapaliła, to bardzo rzadko jest to problem, który sam ustąpi, choć zdarzają się takie sytuacje. Zresetowanie kodów znacznie utrudnia naprawę, kiedy wreszcie zdecydujemy się pojechać do mechanika. My mając prawdziwe urządzenie diagnostyczne wiemy, kiedy dana sytuacja zaszła i jakie były inne parametry. I jeżeli ktoś wykasuje pamięć, traci się wszystkie informacje. To przedłuża i podraża koszty naprawy. A musimy wiedzieć, że teraz głównie diagnozuje się samochody elektronicznie i naprawia ich elektronikę.

- Dziękuję bardzo za rozmowę.

Przy kawie poznajemy również Sue żonę Erica. Oboje proponują, że zajmą się Yanną, a my możemy wybrać się na ryby. Korzystamy więc z okazji i po raz pierwszy wyruszamy sami na Esnagami.

Eric daje nam dokładną mapę jeziora. Mam też GPS z zamarkowanymi dobrymi miejscami na ryby od swojego znajomego, który od wielu lat odwiedza Esnagami kilka razy w roku. Już na wodzie włączam jednak mapy Navionics+ US i Canada na iPhonie i okazuje się, że wszystko działa doskonale.

Mamy mapę całego jeziora z głębokościami, nazwami wysp itd. Wszystko co potrzeba na nieznanych wodach. Oczywiście, zaznaczam od razu miejsce skąd wyruszamy, aby nie było kłopotu z powrotem. Dookoła jeziora jest tylko las i ciężko na początku znaleźć jakiś punkt odniesienia. Początkowo nie płyniemy daleko. Kręcimy się raczej w okolicach po drugiej stronie zatoki skąd widać lodge.