W roku 2017, w którym obchodzimy 100. rocznicę założenia polskiego obozu wojskowego im. Tadeusza Kościuszki w Niagara-on-the-Lake, warto przypomnieć ludzi, którzy mieli bezpośredni wpływ na te wydarzenia. Wspomnę tutaj takie postacie jak: gen. Józef Haller, Ignacy Jan Paderewski, ks. płk Jan Józef Dekowski, Lt. Col. Arthur D’Orr LePan i Elizabeth Ascher.
Pragnę rozpocząć swoje prezentacje od jedynej kobiety w tym szeregu, czyli Elizabeth Ascher. Przedstawię jej krótką biografię, w marcu, w którym obchodzimy Dzień Kobiet, aby tym samym podkreślić wpływ kobiet na przebieg historii.
Elizabeth Caroline Ascher, z domu Masters, urodziła się 1 sierpnia 1869 r. w Niagara-on-the-Lake. Przez całe życie związana z miastem swojego urodzenia i z regionem Niagara. Wykształcenie otrzymała w miejscowej średniej szkole publicznej, a jej nauczycielką była Janet Carnochan (1839–1926), historyczka i założycielka Stowarzyszenia Historycznego i Muzeum w Niagara-on-the-Lake. Wyszła za mąż za Franka Aschera. W 1894 roku urodziła swoje jedyne dziecko, Eleanor Frances Ascher, które przeżyło zaledwie pięć miesięcy. Frank Ascher w 1898 roku wyruszył na wojnę amerykańsko-hiszpańską, z której nie powrócił. Należała, jak cała rodzina Mastersów, do anglikańskiej parafii św. Marka.
Działała w wielu regionalnych instytucjach i organizacjach społeczno-charytatywnych. Była współzałożycielką i przez 12 lat regentką Newark Chapter of Imperial Order of the Daughters of the Empire, patriotycznej organizacji charytatywnej i edukacyjnej, członkiem zarządu, od 1896 roku, Stowarzyszenia Historycznego i Muzeum w Niagara-on-the-Lake, dyrektorką Niagara Agricultural Society, członkiem Women’s Institute w Niagara-on-the-Lake, członkiem zarządu lokalnego oddziału Czerwonego Krzyża, współzałożycielką w 1920 roku Women’s Hospital Aid, członkiem zarządu Boy Scouts i członkiem zarządu Niagara High School Alumni. Aktywna w życiu miasta, brała udział w organizacji wszystkich ważniejszych uroczystości. Od 1904 roku, przez 37 lat była korespondentem gazety „The St. Catharines Standard”. Pisywała również do „The Buffalo Times”, „The Old Mail and Empire”, „The Niagara Falls Gazette” i do lokalnego „The Niagara Advance”. Eseje poświęcone historii regionu publikowała w zeszytach historycznych wydawanych przez Stowarzyszenie Historyczne w Niagara-on-the-Lake.
Podczas pierwszej wojny światowej prowadziła z wielkim zaangażowaniem działalność charytatywną na rzecz żołnierzy ochotników do Armii Polskiej we Francji, szkolonych w Niagara-on-the-Lake w latach 1917–1919. Podczas epidemii śmiercionośnej grypy „hiszpanki” w 1918 roku, z narażeniem życia opiekowała się chorymi żołnierzami, będąc przez nich nazywana Aniołem Miłosierdzia i Matką Chrzestną polskich żołnierzy. Porównywana była do legendarnej postaci Florence Nightingale. Wspierała założenie Polskiego Cmentarza Wojskowego w Niagara-on-the-Lake na terenie katolickiej parafii St. Vincent de Paul dla zmarłych, w większości podczas epidemii, polskich żołnierzy. Pozostała opiekunem tego cmentarza do końca życia.
Na prośbę Heleny Paderewskiej, która odwiedziła Obóz im. Tadeusza Kościuszki w lipcu 1918 roku, i księdza kapelana Józefa Rydlewskiego, zorganizowała w latach 1918–1921 wielką kampanię regionalną na rzecz pomocy ludności w ogarniętej wojną Polsce. Uzyskane środki finansowe i dobra materialne wysyłane były za pośrednictwem Polskiego Białego Krzyża, organizacji utworzonej przez Helenę Paderewską, i później Czerwonego Krzyża do Polski.
W 1922 roku otrzymała od rządu odrodzonej Polski Krzyż Komandorski Orderu Polonia Restituta. Była pierwszym cywilnym obywatelem Kanady udekorowanym tym zaszczytnym odznaczeniem. W kolejnych latach w uznaniu jej zasług, odznaczona była Medalem Hallera w 1923 r., Medalem Miecze Hallerowskie na wniosek weteranów, żołnierzy z Ameryki, w 1925 r., Krzyżem Zasługi w 1934 r. i Medalem za Długoletnią Służbę w 1938 r. Ostatnie odznaczenie związane było z faktem nadania Elizabeth Caroline Ascher honorowego stopnia Pułkownika Wojska Polskiego w 1928 roku. Została również w 1930 roku dożywotnim honorowym wiceprezesem Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, a w 1935 roku dożywotnim członkiem 35th Battalion C.E.F. Association. Była również dożywotnim członkiem Stowarzyszenia Polskiego Białego Krzyża.
Uczestniczyła w zjazdach amerykańskich organizacji polonijnych, na które była zapraszana, oraz we wszystkich corocznych pielgrzymkach Polonii amerykańskiej i kanadyjskiej do grobów polskich żołnierzy pochowanych na Polskim Cmentarzu Wojskowym w Niagara-on-the-Lake.
W latach powojennych, wraz z członkiniami The Women’s Institute w Niagara-on-the-Lake, organizowała pomoc materialną i finansową dla sierot z Domu św. Józefa dla synów obrońców Ojczyny im. gen. Józefa Hallera w Bydgoszczy, którego dyrektorem był ksiądz ppłk Józef Rydlewski.
Zmarła w Cottage Hospital w Niagara-on-the-Lake 5 maja 1941 roku i została pochowana 7 maja 1941 roku na cmentarzu parafii św. Marka obok grobu swoich rodziców, Josepha i Margaret Mastersów. Do miejsca ostatniego spoczynku została odprowadzona przez polskich i kanadyjskich weteranów. Uroczystości związane z obchodami 100. Rocznicy Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej:
8 kwietnia 2017 – otwarcie wystawy w Mississauga Central Library zatytułowanej „Canada’s Role in the Rebirth of Poland. Niagara-on-the-Lake 1917–1919” i przygotowanej przez Polonia Canadian Institute for Historical Studies. Uroczystość otwarcia wystawy odbędzie się o godzinie 14.30, na trzecim piętrze (Arts & History Dpt).
11 czerwca 2017 – Pielgrzymka Polonii na Polski Cmentarz Wojskowy w Niagara-on-the-Lake.
11 listopada 2017 roku – w Muzeum w Niagara-on-the-Lake odbędzie się uroczyste otwarcie całorocznej wystawy zatytułowanej „Kościuszko Camp: The Polish Army at Niagara Camp, 1917–1918”.
Roman Baraniecki
Dalsza część artykułu dostępna po wykupieniu subskrypcji. Kup tutaj!
