Poprosiłem go, aby nam opowiedział jedną z nich.
Przewodnik, kiwając się na wielbłądzie i oglądając miejscowość, zaczął:
– Dawno to było, bardzo dawno, jeszcze wtedy, kiedy wnuk Wielkiego Dżengiza siedział na tronie chińskim, rządząc całą Azją. Podstępni Chińczycy zabili chana i zamierzali zgładzić całą jego rodzinę, lecz jeden stary i święty lama zabrał żonę władcy i syna niemowlę, posadził na wielbłąda i uciekł za "wielki mur", zapuściwszy się w stepy rodzime. Długo chińscy siepacze szukali śladów zbiegów, aż nareszcie wykryli i popędzili w pogoń. Kilka razy omal że dopędzali nieszczęsnych, lecz lama modlitwą i czarami rzucał na głowy prześladowców chmury śniegu, przez które przechodziły wielbłądy, lecz nie mogły iść konie. Stary lama pochodził z dalekiego klasztoru, który wkrótce ujrzymy z bliska. Jest to Dżałchancy Kure. Ażeby doń dotrzeć, należało przejść przez Zagastaj, lecz tu właśnie starzec zachorował, zachwiał się parę razy na siodle i spadł martwy z wielbłąda. Zaszlochała piękna Ta-Sin-Le, wdowa wielkiego chana, lecz, spostrzegłszy z góry mknących doliną jeźdźców chińskich, nieszczęsna ruszyła dalej. Zmęczone wielbłądy poczęły coraz częściej przystawać i kłaść się, biedna kobieta nie umiała sobie z niemi poradzić. Wrogowie nadjeżdżali coraz bliżej. Już słychać było ich radosne głosy, przeczuwające nagrodę, jaką otrzymają od mandarynów, gdy rzucą do ich nóg worek z głowami potomka Dżengiza i żony groźnego władcy Azji.
Nieszczęśliwa matka widziała już głowę swego syna, wystawioną na ponurym Chien Men na pośmiewisko pekińskiej tłuszczy. Wystraszona i zrozpaczona niewiasta wzniosła niemowlę ku niebu i zawołała:
– O ziemio! O bogowie Mongolji! Oto przed wami prawnuk tego, który sławą otoczył imię Mongołów od skraju do skraju świata! Nie pozwólcie zginąć latorośli Wielkiego Dżengiza-Temudżyna!
Nagle wdowa zauważyła na kamieniu małą mysz białą, która, gdy się wielbłąd zbliżył do kamienia, wskoczyła na kolana kobiety i rzekła głosem ludzkim:
– Jestem posłana, aby ci dopomóc. Jedź spokojnie i nie trwóż się! Twoi prześladowcy dobiegają w tej chwili do kresu życia.
Zwątpiła jednak Ta-Siń-Le o prawdzie słów białej myszy.
– Jakżeż mała mysz może zatrzymać trzystu uzbrojonych mężów?
Mysz zeskoczyła na ziemię i rzekła:
– Jam demon szczytów Tarbagatajskich, Zagastaj. – Jestem potężny i miły Bogu. Za to, żeś zwątpiła, widząc cudo – mysz mówiącą, Zagastaj od tej chwili stanie się niebezpieczny tak dla dobrych, jak i dla złych ludzi.
Wdowa chana została ocalona, lecz Zagastaj pozostaje nieubłagany. Przy tem krętem i zawiłem przejściu trzeba mieć się co chwila na baczności. Demon gór czyha na życie podróżnych!...
Mongoł miał słuszność. Zagastaj jakgdyby czyhał na nas. Ledwie wjechaliśmy do jego posiadłości, zerwał się mroźny wiatr do ataku, gwizdał i huczał pośród skał i zamienił się wkońcu w szaloną zamieć śnieżną. Wszystko znikło naokół, i z trudem można było ujrzeć zaśnieżonemi oczyma majaczącą postać wielbłąda, idącego na przedzie...
Nagle uczułem lekkie wstrząśnienie. Nie mogłem zrozumieć, co się stało; zacząłem się oglądać.
Wszystko jednak było po dawnemu. Siedziałem sobie wygodnie pomiędzy dwiema ciężkiemi torbami z mięsem i z sucharami, tylko głowy mego wielbłąda nie widziałem. Znikł bez śladu.
Pokazało się, że stoczył się ze ścieżki do wąwozu, nieprzywiązane zaś torby i terlica, uderzywszy o ziemię, zostały wraz ze mną na śniegu. Był to widać żarcik demona Zagastaju. Lecz było mu tego za mało, więc począł się gniewać nie na żarty. Wściekłemi podmuchami wiatru prawie zrywał nas z wielbłądów, omal że nie przewracał naszych garbatych wierzchowców, zasypując nam oczy śniegiem i tamując oddech. Przechodziliśmy nieraz wąskiemi ścieżkami pośród zamieci śnieżnej tuż nad urwiskiem przepaści. Trafiliśmy przed wieczorem do małej doliny, gdzie wiatr gwizdał i wołał tysiącami rozpaczliwych, ponurych głosów. Zapadła noc. Mongołowie długo oglądali dolinę, wdrapywali się na góry, później zaś, smutnie kiwając głowami, oznajmili:
– Straciliśmy drogę. Trzeba zatrzymać się tu na nocleg. Źle, że nie doszliśmy do jakiego lasu, zostaniemy bez ogniska, a mróz tężeje...
Z wielkim trudem, odmrażając sobie ręce, postawiliśmy namiot i umocowaliśmy go od strony wiatru naszemi ciężkiemi torbami, siodłami i śniegiem.
Mongołowie wyryli w śniegu rowy i okrzykami: "cok! cok!" zmusili wielbłądy do położenia się w nich.
Gdyśmy weszli do ciemnego i zimnego namiotu, mój towarzysz, porządnie zmarznięty, głośno zaklął i, nie chcąc widocznie pogodzić się z myślą lodowatego noclegu w namiocie przy piecyku, szyderczo stojącym pośrodku i... zimnym, powziął jakiś zamiar.
– Idę szukać opału! – rzekł głosem stanowczym i, wziąwszy siekierę, znikł w ciemności.
Dopiero w godzinę potem powrócił i przyniósł olbrzymi odłam słupa telegraficznego.
– Dżengizy! – krzyknął na Mongołów, rozcierając skostniałe ręce. – Bierzcie czem prędzej siekiery i pędźcie na lewo na górę. Tam leży dużo zrąbanych słupów telegraficznych. Spotkałem po drodze starego Zagastaja, poznałem się z nim i dowiedziałem się od niego, gdzie są słupy!
Rzeczywiście, niedaleko od doliny biegła linja telegrafu rosyjskiego, obecnie zburzonego przez Mongołów na rozkaz urzędników chińskich.
Dzięki znajomości mego towarzysza z demonem Zagastaju, spędziliśmy noc przy gorącym piecyku i bardzo spokojnie gawędziliśmy sobie w państwie demona, zagniewanego na "sceptycyzm ludzki".
Nazajutrz o świcie odnaleźliśmy drogę. Znajdowała się ona o 200-300 kroków od naszego namiotu. Po upływie kilku godzin zaczęliśmy się zbliżać do północnych schyłków grzbietu Tarbagatajskiego; wchodziliśmy właśnie w dolinę rzeki Eder, gdy zauważyliśmy stado mongolskich kruków o czerwonych dziobach, (Pyrrhocorax graculus), krążących nad dwiema ostremi skałami.
Podjechaliśmy i spostrzegli świeże jeszcze trupy konia i jeźdźca.
– Co się z nimi stało? – gubiliśmy się w domysłach.
Jeździec i koń leżeli prawie obok siebie. Prawa ręka człowieka owinięta była uzdą wierzchowca.
Nigdzie nie wykryliśmy śladów kuli, lub noża. Niepodobieństwem było rozpoznać twarzy jeźdźca, rozszarpanej przez ptactwo. Miał on na sobie kożuch mongolski, lecz spodnie i koszula zdradzały cudzoziemca. Ciało miał opalone, koloru starego bronzu, włosy znacznie miększe i jaśniejsze od włosów Mongołów.
– Co go spotkało? – pytaliśmy się wzajemnie.
Przewodnicy z trwogą kiwali głowami, i jeden z nich głosem, w którym brzmiało przekonanie – powiedział:
– Jest to zemsta Zagastaja! Podróżny nie złożył ofiary koło południowego "obo", i demon zadusił go razem z koniem...
Wjechaliśmy wreszcie w dolinę Ederu. Dolina wąska, nieskończenie długa wije się, jak wąż, po obu stronach rzeki. Wszędzie doskonale, obfite pastwiska. Środkiem doliny szła szeroka, dość ubita droga, wzdłuż której sterczały resztki porąbanych słupów telegraficznych i leżały kilkukilometrowe kawałki kabla.
Wkrótce zaczęliśmy spotykać stada baranów i owiec, które rozgrzebywały śnieg i gryzły suchą, brunatną trawę. Wyżej w górach widniały stada byków i jaków. Pastuchowie, zauważywszy nas, natychmiast popędzili konie i ukryli się w górach. Nigdzie nie spostrzegliśmy jurt, chociaż liczne stada świadczyły o zaludnieniu kraju. Mongołowie ukryli się ze swemi domami ruchomemi w głębokich fałdach górskich, dokąd nie mógł dolecieć najsilniejszy wicher i gdzie było ciepło nawet podczas najostrzejszych mrozów.
Wkrótce zaczęliśmy się zbliżać do dużego stada baranów. Zadziwiło nas, że w miarę naszego pochodu, stado zaczęło się rozdzielać. Jedna część pozostała na miejscu, druga zaś powoli się oddalała. Od ostatniej oderwała się niewielka gromadka baranów i olbrzymiemi skokami zaczęła szybko wdrapywać się na spadek stromej góry. Zacząłem przez lornetkę oglądać stado. W pozostałej na stepie gromadzie ujrzałem barany i owce domowe, w oddalającej się zaś – mongolskie antylopy, "dżereń" (Gazella gutturosa i Gazella subguttnrosa). Niewielkie stadko, które uciekło w góry, składało się ze skalnych baranów (Ovis ammon), czyli po mongolsku "argali", o olbrzymich i ciężkich rogach, zagiętych nakształt jakichś muszli potwornych. Cała ta gromada przed naszą inwazją najspokojniej pasła się razem, korzystając ze świetnej i pożywnej trawy doliny Ederu i z rzeki, która w wielu miejscach nie zamarzała i była pokryta kłębami pary. Antylopy, do których tymczasem zbliżyliśmy się o jakie 500 kroków, podniosły głowy i uważnie się nam przyglądały.
– Teraz zaczną przebiegać nam drogę! – zawołał ze śmiechem Mongoł.
– Zabawne zwierzęta!
Nieraz pędzą one obok dobrego konia, usiłując wyprzedzić go, gdy zaś nareszcie dopną celu, spokojnie odbiegają paręset kroków i znowu się pasą, jakby ich nic nie obchodziło.
Wiedziałem o tym systemie strategicznym antylop i postanowiłem skorzystać z niego dla polowania. Jednemu z przewodników, prowadzącemu z sobą ciężarowego wielbłąda, rozkazałem jechać dalej, my zaś we trzech ruszyliśmy w stronę antylop, rozpraszając się w różne strony.
Antylopy zatrzymały się zdumione, widząc konieczność przecięcia drogi trzem wielbłądom naraz i do tego w różnych kierunkach. Natychmiast zaczął się zamęt. Stado składało się co najmniej z trzech tysięcy antylop. Cała ta armja naraz zaczęła pędzić w różne strony, zbijając się w stada lub rozpraszając. Nareszcie z wielkim trudem antylopy podzieliły się na oddzielne grupy. Całemi kompanjami w dość sprawnych szeregach mknęły one przed nami, lecz, widząc coraz to innego jeźdźca, powracały, aby znowu powtórzyć ten sam manewr. Jedna grupa licząca około 50 głów, mknąc dwoma szeregami, pędziła wprost na mnie. Gdy była ode mnie o jakieś 50 kroków, krzyknąłem i dałem ognia. Antylopy na mgnienie oka stanęły, jak wryte, później zaczęły się rzucać w różne strony, skacząc przez siebie. Ta panika kosztowała je drogo. Wystrzeliłem cztery razy i zabiłem dwa piękne samce.
Agronom miał większe powodzenie, gdyż jednym strzałem położył trupem dwa "dżerenie".
"Argali" tymczasem były już prawie pod samym szczytem góry i, stanąwszy w rząd, jak szeregowcy, obróciły głowy w naszą stronę. Widziałem przez lornetkę zupełnie wyraźnie ich muskularne, ciemnoszare ciała, z potężnemi rogami kręconemi na olbrzymich, pięknych głowach. Wkrótce obładowani "dżereniami" dogoniliśmy posłanego naprzód przewodnika.
W kilku miejscach widzieliśmy trupy owiec, zagryzionych przez wilki.
– W tej dolinie dużo wilków – zauważył Mongoł.
Spotkaliśmy jeszcze kilka stad antylop, lecz polowania mieliśmy już dość, za to bardzo uważnie obserwowaliśmy zachowanie się "dżereni" przy naszem zbliżeniu się do nich. Nie wiem doprawdy, czem objaśnić dziwny zwyczaj antylop dopędzania i przecinania drogi jeźdźcom?...
Na brzegu małego dopływu Ederu spędziliśmy noc w namiocie.
Lecz była to noc nieprzyjemna!
W naszym piecyku wesoło potrzaskiwał ogień i woda już się gotowała w kotle. Było ciepło i przyjemnie, więc drzemaliśmy w oczekiwaniu kolacji, gdy naraz jakieś wycie złowrogie, a później jak gdyby śmiech szatański, przerwały ciszę nocną. Zewsząd odezwały się ponure, monotonne głosy i naraz urwały.
– Wilki! – spokojnie oznajmił Mongoł i, wziąwszy mój rewolwer, wyszedł z namiotu. Długo nie powracał, aż nareszcie zdaleka doleciał nas odgłos strzału, po którym wkrótce zjawił się przewodnik.
– Nastraszyłem wilki – mówił ze śmiechem. – Cała zgraja zebrała się około trupa wielbłąda na brzegu rzeki.
– Oby tylko nie zagryzły naszych! – zawołałem.
– O nie! Rozłożymy ognisko za namiotem, tego wilki się boją! – uspokoili mię Mongołowie.
Po kolacji natychmiast zasnąłem, lecz o północy nagle mię przebudzono. Ktoś z poza płóciennej ściany namiotu bardzo silnie trącał mię w bok.
Myślałem, że to są żarty któregoś z wielbłądów.
Schwyciłem więc pistolet Mauzera i rękojeścią mocno uderzyłem śmiałka.
Usłyszałem skomlenie i warczenie zwierza, a później szmer jego biegu po drobnych kamieniach.
Rano przekonałem się, że jakiś wilk, zwabiony zapachem mięsa, starał się podkopać pod namiot w celu rabunku, lecz niespodziewanie spotkał się z niegościnną rękojeścią mego Mauzera.
