Jednym z najważniejszych czynników dla większości rozpoczynających działalność gospodarczą jest ograniczenie do maksimum stopnia zagrożenia zasobów prywatnych (oszczędności, domu, mienia prywatnego) w razie niepowodzenia planowanego przedsięwzięcia. To znaczy, większość przedsiębiorców preferuje taką formę prawną, która w największym stopniu odizoluje ich majątek osobisty i rodzinny od możliwych roszczeń finansowych i prawnych osób trzecich w razie niepowodzenia.

Główną formą, która daje takie zabezpieczenie, jest spółka akcyjna (corporation). W tym miejscu należy zauważyć, że istnieje jeszcze inna forma, która może służyć podobnemu celowi – spółka partnerska z ograniczoną odpowiedzialnością (limited partnership). Daje ona jednak zabezpieczenie jedynie dla części jej członków (limited partners) i jest głównie stosowana w przypadku inwestycji (zwłaszcza inwestycji dotyczących nieruchomości). Ponieważ jest to forma o wiele mniej popularna dla większości biznesów, jej omówienie wybiega poza ramy tego artykułu.

Spółka akcyjna oferuje ochronę mienia osobistego właściciela (lub właścicieli, jeżeli jest ich większa liczba), czyli akcjonariusza lub akcjonariuszy, ponieważ forma ta posiada osobną osobowość prawną różną od osobowości prawnej właściciela. Fakt posiadania osobnej osobowości prawnej przez spółkę akcyjną wynika z tego, iż tworzy się ją na zasadzie zgody rządu prowincji lub rządu federalnego na jej powstanie. Odpowiednie akty prawne nadają powstałemu przedsiębiorstwu indywidualny status prawny. W konsekwencji tego faktu wszystkie czynności biznesowe, dokonane w imieniu spółki akcyjnej przez właściciela, nie są dokonane w jego imieniu własnym, lecz w imieniu osobnego podmiotu prawnego. Od chwili powstania tenże podmiot prawny, nie jego właściciel, odpowiada za te czynności i za swoją działalność.

Dla porównania, właściciel firmy własnej (proprietorship) jest jednocześnie jej podmiotem prawnym. Podobnie partnerzy biznesowi, współdziałający w formie spółki partnerskiej (general partnership) lub działający na zasadzie joint venture, pozostają właściwymi podmiotami prawnymi w zakresie tych działalności. A zatem zobowiązania finansowe, odszkodowania, odpowiedzialność za niewykonanie umów, odpowiedzialność za straty wyrządzone innym i wynikające z działalności biznesowej, odpowiedzialność za niekorzystne decyzje sądowe itp. obciążają ich personalnie. Mówiąc inaczej, w przypadku spółki akcyjnej jej właściciel (czyli posiadacz jej akcji) jest traktowany przez prawo jako inwestor i jako taki nie ma odpowiedzialności personalnej za jej działalność. Wszystko, czym ryzykuje, to wkład kapitału, jaki w danej spółce umieścił.

Powstaje zatem pytanie, dlaczego wielu przedsiębiorców mimo wszystko wybiera inne formy prawne działalności?

Częstym powodem jest pragnienie ograniczenia kosztów utworzenia i prowadzenia biznesu. Założenie spółki akcyjnej wymaga przygotowania odpowiednich dokumentów prawnych, dokonania odpowiednich rejestracji i poniesienia związanych z tym kosztów. Jej dalsze prowadzenie wymaga przygotowywania okresowej dokumentacji księgowej i prawnej, dokonywania corocznych rozliczeń podatkowych itp. Również, aby zakończyć działalność spółki akcyjnej, należy – podobnie jak przy jej utworzeniu – wystąpić o zgodę urzędu rządowego, który ją stworzył. W przypadku proprietorship po prostu przestaje się działać biznesowo.

Ważniejszym powodem jest jednak fakt, iż aby skorzystać z wyżej wymienionej atrakcyjności, jaką daje spółka akcyjna, konieczne jest dokładne przestrzeganie wszystkich formalności związanych z jej działalnością, i przedsiębiorcy obawiają się tego obciążenia biurokratycznego. W przypadku, gdy formalności nie są przestrzegane, na przykład gdy umowy spółki są zawierane na nazwisko personalne właściciela, konto bankowe używane jednocześnie na cele osobiste i cele spółki, lub kiedy właściciel udziela personalnych gwarancji na zobowiązania (finansowe lub inne) spółki, ochrona jego mienia personalnego częściowo lub całkowicie zanika.

Innym powodem, dla którego przedsiębiorcy wolą działać w formie proprietorship, jest pragnienie utrzymania prostoty działania. Postrzegają oni wybór formy związanej z rejestracją i corocznymi wymogami rozliczeń finansowych i podatkowych oraz koniecznością dokonywania czynności prawnych jako zbędne obciążenie dla biznesu.

Niektórzy przedsiębiorcy obawiają się, iż ponieważ spółka akcyjna (jako osobny podmiot prawny) podlega osobnemu opodatkowaniu (czyli że mamy do czynienia z tzw. podwójnym opodatkowaniem – pierwszym na poziome spółki i drugim na poziomie prywatnym właściciela), końcowy dochód z działalności będzie mniejszy niż w przypadku proprietorship, gdzie dochód opodatkowany jest jedynie raz. Obawy te nie są jednak w zdecydowanej większości przypadków słuszne, ponieważ spółki akcyjne korzystają z preferencyjnych stawek opodatkowania i końcowy efekt dla właściciela jest często korzystniejszy, gdy działa jako spółka.

Jakie są zatem inne zalety prowadzenia działalności w formie spółki akcyjnej? Po pierwsze – jako twór prawny nie jest ona ograniczona co do okresu istnienia. W przypadku firmy własnej (proprietorship), spółek partnerskich (general partnerships), oraz innych form, okres ten jest uzależniony od okresu życia właścicieli.

Po drugie, również ponieważ spółka akcyjna jest tworem prawnym, właściciel może posiadać więcej niż jedną spółkę. A zatem może prowadzić różne rodzaje działalności jednocześnie oddzielnie jedna od drugiej.

Właściciel spółki może również zaproponować osobom trzecim, potencjalnym inwestorom, przyjęcie ich do spółki na zasadzie współakcjonariuszy posiadających mniejszość akcji, czyli gdy właściciel w dalszym ciągu zachowuje kontrolę nad firmą. Możliwość ta jest realna nie tylko w przypadku sukcesu biznesowego, lecz również w chwili potrzeby otrzymania nowego kapitału, gdy pomysł biznesowy jest na tyle atrakcyjny i ma potencjał na sukces i zysk, iż inni są zainteresowani zainwestować w jego rozwój.

Fakt, iż spółka akcyjna posiada osobną osobowość prawną, stwarza także dodatkowe możliwości finansowo-podatkowe dla właściciela, ponieważ część zysków może zostać celowo pozostawiona w firmie, nie podlegając przez pewien czas personalnemu opodatkowaniu. W formie proprietorship przeciwnie – dochody z biznesu są prywatnymi dochodami właściciela i podlegają w całości opodatkowaniu w danym okresie podatkowym. Członkowie rodziny mogą być przyjęci do spółki w charakterze współakcjonariuszy, czyli współudziałowców, którzy otrzymują część zysków. Ta możliwość klasyfikowana jest jako tzw. income splitting dla określenia sytuacji, gdy członkowie rodziny (najczęściej młodzi) otrzymują część zysków, które podlegają mniejszemu opodatkowaniu.

Jednak jedną z najbardziej pożądanych cech spółki akcyjnej jest fakt, iż z biegiem czasu staje się ona towarem samym w sobie. Zdarzają się sytuacje, iż przedsiębiorcy zakładają kilka spółek akcyjnych i prowadzą je równocześnie, lub umieszczają je na różnym terenie geograficznym, z myślą o ich sprzedaży w zależności od potrzeby. W przypadku sprzedaży spółki, która spełnia określone warunki, akcjonariusze korzystają z ulg podatkowych, tzw. capital gains exemption, od zysku ze sprzedaży. Ulgi te nie są dostępne w przypadku sprzedaży mienia posiadanego na zasadzie proprietorship lub ulokowanego w spółce partnerskiej (general partnership).

Możliwe jest również otworzenie spółki w celu ochrony konkretnego mienia, na przykład nieruchomości lub mienia o charakterze unikalnym, lub dla prowadzenia działalności wymagającej uzyskania określonych licencji czy pozwoleń.

Zalety spółki akcyjnej wynikają również z możliwości dokonywania skomplikowanych przekształceń i kombinacji strukturalnych przy ich użyciu. Spółki można łączyć, dzielić, tworzyć układy na zasadzie spółek podporządkowanych jedna drugiej, jedna spółka może być akcjonariuszem w innej spółce itp. Tematy te wybiegają poza zakres obecnego artykułu i będą tu pominięte. Jednak w przypadku planowania działalności na większą skalę należy o tych możliwościach pamiętać.

Na zakończenie warto wspomnieć, w jaki sposób osoby trzecie wiedzą, iż mają do czynienia ze spółką akcyjną? Na przykład jak wiadomo, że w przypadku podpisywania umowy na renowację domu, przewóz towarów, sprzedaż mienia, wykonania jakiejkolwiek usługi podpisujemy umowę ze spółką, a nie wyłącznie z osobą, z którą rozmawiamy? Prawo wymaga, aby wszystkie ważne dokumenty sporządzane przez spółkę posiadały jej właściwą (czyli prawną) nazwę, która musi być zakończona jednym z następujących słów lub skrótów: "Inc., Ltd., Corp., Limited, Incorporated, Corporation" (lub ich odpowiedników w języku francuskim). Również osoby występujące w imieniu spółki muszą legitymować się dokumentami, które informują, iż ma się do czynienia ze spółką. W przypadkach gdy sytuacja nie jest jasna, konsumenci winni zadać odpowiednie pytania lub żądać dokumentów, aby upewnić się, czy mają do czynienia z osobą reprezentującą spółkę, czy z osobą prywatną.

Trzeba pamiętać, iż oddzielenie właściciela spółki akcyjnej od odpowiedzialności indywidualnej za jej działanie jest ograniczone przez akty prawne w sytuacjach, gdy dokonałby on łamania prawa, oszustw, celowej nieuczciwości czy czynów kryminalnych. Wszystkie wyżej wymienione korzyści płynące z prowadzenia biznesu w formie spółki akcyjnej mają na celu ochronę przedsiębiorców przed nadmiernym ryzykiem związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej i przed utratą całego majątku personalnego w razie niepowodzenia. Nie są one przeznaczone do oszukiwania klientów i unikania odpowiedzialności za łamanie prawa.

W kolejnym artykule przedstawimy, jakie czynności należy wykonać w celu zarejestrowania spółki akcyjnej w prowincji Ontario oraz spółki federalnej.

Janusz Puźniak
Barrister and Solicitor (Ontario)
Attorney at Law (Missouri and New York)
905-890-2112
Tel. 416-999-3023