Artykuł niniejszy omawia znaczenie i formę jednego z ważniejszych dokumentów prawnych, jakie taka mała prywatna spółka akcyjna powinna posiadać – umowę między jej akcjonariuszami (Shareholders Agreement). Dlaczego umowa ta jest tak ważna, iż często nazywa się ją najważniejszym dokumentem takiej firmy?

Odpowiadając ogólnie, Shareholders Agreement wypełnia lukę w zestawie dokumentów korporacyjnych, regulując sprawy, które są ważne dla współudziałowców, na które nie ma miejsca w innych dokumentach organizacyjnych korporacji. Uregulowanie ich w sposób uporządkowany i całościowy zmniejsza prawdopodobieństwo konfliktów pomiędzy partnerami biznesowymi w przyszłości, a w przypadku ich zaistnienia służy jako podstawowy odnośnik do ich rozwiązywania.

Shareholders Agreement jest szczególny z dwóch innych powodów. Po pierwsze, ma on specjalną rangę nadaną mu przez akty prawne, na podstawie których korporacje kanadyjskie są tworzone (Canada Business Corporation Act dla korporacji tworzonych na poziomie federalnym i Ontario Business Corporation Act dla korporacji tworzonych w Ontario). Akty te uznają szczególne znaczenie Shareholders Agreement w zestawie dokumentów korporacyjnych włącznie z tym, iż jeżeli jest podpisany przez wszystkich współudziałowców, każdemu z nich przysługują z racji statutu prawa dyrektora corporation włącznie z prawem do podejmowania decyzji, dostępem do informacji itp. (Na każdego z dyrektorów nakładane są również związane z tym stanowiskiem obowiązki.) W przypadku gdy dokument podpisany jest przez wszystkich współudziałowców, określa się go prawnie mianem Unanimous Shareholders Agreement, czyli umowy podjętej jednogłośnie.

Po drugie, Shareholders Agreement różni się od dokumentów organizacyjnych corporation, które tworzą tzw. Minute Book (articles of incorporation, czyli dokument rejestracji spółki akcyjnej, by-laws, czyli zasady proceduralne, tzw. konstytucja spółki, resolutions, czyli formalne decyzje akcjonariuszy i dyrektorów, itp.), ponieważ w przeciwieństwie do wyżej wymienionych dokumentów, które są jedynie deklaracjami lub zgodami, Shareholders Agreement jest to umowa w formie kontraktu. Co więcej, sama korporacja, której Shareholders Agreement dotyczy, jest też stroną tego kontraktu (należy pamiętać, iż corporation według prawa jest osobnym podmiotem prawnym). Jak wiadomo, kontrakty z mocy prawa wymagają wykonania zobowiązań w nich zawartych przez osoby je podpisujące oraz przez ich następców prawnych (na przykład w przypadku śmierci, bankructwa itp.). Dokumenty w formie decyzji mogą być odwołane lub zmieniane nowymi decyzjami, które po nich następują. Nie dają zatem tej stabilności jak zobowiązania w formie kontraktu. Osoby łamiące kontrakt mogą być pociągnięte do odpowiedzialności za straty (finansowe i inne) poniesione przez tych, którzy na danym kontrakcie polegali. Pociągnięcie do odpowiedzialności osób zmieniających decyzje, rezygnujących ze stanowisk itp. jest o wiele trudniejsze, gdy nie ma kontraktu.

Cóż zatem Shareholders Agreement zawiera? Najczęściej, Shareholders Agreement reguluje zasady dotyczące następujących aspektów funkcjonowania corporation: (1) głosowania współudziałowców w określonych sprawach firmy, (2) bieżącej współpracy pomiędzy współudziałowcami, (3) wypłacania dochodów i realizacji zobowiązań, (4) odejścia współudziałowców z biznesu, (5) przyjmowania nowych współudziałowców do biznesu, (6) wykupienia udziałów jednych udziałowców przez drugich, (7) sprzedaży udziałów osobom trzecim, (8) wypuszczania nowych akcji firmy, (9) dofinansowywania biznesu, (10) przekazywania udziałów spadkobiercom akcjonariuszy, (11) działalności współudziałowców w konkurencyjnych biznesach, (12) wyceny akcji i określenia wartości firmy, (13) zatrudniania i zwalniania pracowników, oraz (14) rozwiązywania konfliktów pomiędzy współudziałowcami. W zależności od potrzeb dokument ten może również dotyczyć innych aspektów działania corporation, pod warunkiem że nie popada w bezpośredni konflikt z aktami prawnymi, które tworzą corporation.

Szersze omówienie powyższych sekcji będzie zaadresowane w części drugiej artykułu. Podsumowując, należy podkreślić, iż Shareholders Agreement ma szczególne znaczenie dla akcjonariuszy, którzy stanowią mniejszość w danej spółce akcyjnej, gdyż przy braku tego kontraktu, mogą oni być zawsze przegłosowani przez tych, którzy stanowią większość. W takiej sytuacji mogą nie móc piastować jakichkolwiek funkcji w biznesie, a ich akcje mogą nie mieć żadnej wartości dla potencjalnych nabywców nawet w przypadku, gdy biznes okazał się sukcesem. W przypadku jednak gdy zabezpieczą sobie więcej praw w Shareholders Agreement aniżeli mieliby przy jego braku, ich pozycja staje się o wiele mocniejsza.

Należy również pamiętać, iż biznes w formie corporation żyje "własnym życiem" prawnym. Oznacza to, iż mechanizmy związane z "wyjściem" współakcjonariuszy z firmy, sprzedażą akcji, wykupieniem udziałów itp. będą kiedyś w przyszłości "uruchomione". O wiele korzystniejsze jest zatem stworzenie zasad, które będą regulowały takie sytuacje w chwili, gdy stosunki pomiędzy współakcjonariuszami są bardzo dobre, aniżeli gdy dojdzie do nieporozumień. Istnieje duże prawdopodobieństwo, iż zarówno sukces biznesowy, jak i porażka mogą spowodować konflikty. Pierwszy co do skapitalizowania i wyceny zysku. Drugi co do tego jak biznes ratować lub jak podzielić straty. Istnienie kontraktu, który reguluje te sytuacje, zabezpiecza przed prawdopodobieństwem wkroczenia na drogę sądową w celu ich rozstrzygnięcia. Istnieje jednakże jeden warunek, by Shareholders Agreement był w tych sytuacjach pomocny – musi on być dobrze przemyślany i przygotowany. W przeciwnym razie może być źródłem nowych nieporozumień, a nie zabezpieczeniem przed nimi.

Janusz Puźniak
Barrister and Solicitor (Ontario, Canada)
Attorney at Law
(Missouri and New York, USA)
905-890-2112
416-999-3023