Uzgodnienia te najczęściej dotyczą ważnych decyzji, takich jak zobowiązanie do wybierania określonych osób na określone stanowiska, sposób mianowania następców, zasady głosowania w kluczowych sprawach firmy (finansowych, przekształcenia firmy, łączenia się z innymi firmami, zwiększania kapitału, sprzedaży majątku, udzielania/zaciągania pożyczek, wypłaty zysków, rozwiązania firmy itp.). Mogą też precyzować, jakie decyzje muszą być podjęte jednogłośnie lub jaki procent głosów jest wymagany do podjęcia decyzji w określonych sprawach. Należy uważać, aby zasady tu opracowane nie były sprzeczne z innymi dokumentami korporacyjnymi dotyczącymi decydowania, oraz zawrzeć klauzulę, iż w razie konfliktu, umowa Shareholders Agreement jest ważniejsza niż inne dokumenty. Trzeba też pamiętać, iż zasada podejmowania decyzji jednogłośnie daje akcjonariuszowi posiadającemu nawet najmniejszy pakiet akcji praktyczne prawo weta, co może nie być pożądane przez akcjonariuszy posiadających większe udziały.

2. Określenie zasad współpracy pomiędzy współudziałowcami

Uzgodnienia w tym zakresie najczęściej dotyczą podziału ról, odpowiedzialności i obowiązków pomiędzy współudziałowcami. Często mogą też (1) określać, kto jest odpowiedzialny za jaki obszar działalności firmy, na przykład za decyzje zatrudniania i zwalniania pracowników, (2) dotyczyć podziału zakresu obowiązków według specjalności zawodowych partnerów, ich doświadczenia itp., (3) określać też, ile czasu współudziałowcy zobowiązują się poświecić aktywnej pracy w biznesie, jeżeli nie jest to ich jedyne miejsce pracy, (4) zasady zatrudniania członków rodziny itp. Sekcje dotyczące współpracy mogą zawierać najróżniejsze aspekty relacji pomiędzy współudziałowcami i być dostosowane do specyfiki danego zestawu partnerów.

3. Porozumienie co do zasad wypłacania dochodów i realizacji zobowiązań

Sekcje te są najczęściej stosowane w przypadku nierównych inwestycji dokonanych przez poszczególnych udziałowców i dotyczą kolejności lub wysokości podziału zysków (najczęściej w formie dividends) między nimi. Należy pamiętać, iż możliwość wypłat w formie dividends uzależniona jest prawnie od stanu finansów firmy i wypłat tych nie można dokonywać, jeżeli saldo firmy na to nie pozwala. Umowa może również regulować spłaty zadłużeń firmy w stosunku do współudziałowców (tzw. shareholder loans). To ostatnie może być regulowane na przykład stanem przychodów. Można też ustalić kolejność, częstotliwość lub procentowe proporcje spłat.

4. Określenie zasad odejścia współudziałowców z biznesu

Określenie zasad odejścia współudziałowców z biznesu jest jednym z najważniejszych elementów Shareholders Agreement. Jest to często główny (oprócz zasad przyjmowania nowych współudziałowców do firmy) powód, dla którego wspólnicy sporządzają taki dokument. Odejście współudziałowca z corporation może nastąpić jedynie poprzez sprzedaż lub przekazanie jego akcji innej osobie. Akcje (shares) są symbolem własności/współwłasności corporation. Pragnienie odejścia z biznesu może mieć miejsce w sytuacjach, gdy partnerzy nie mogą dalej ze sobą współpracować lub gdy jeden z nich (lub kilku) otrzymał ofertę zakupu akcji od osób trzecich. W przypadku małych biznesów sytuacja pierwsza ma miejsce znacznie częściej, druga dużo rzadziej. Sprzedaż udziałów osobom trzecim jest najczęściej ograniczona poprzez prawo pierwokupu akcji udziałowca przez pozostałych współudziałowców (right of first refusal), zanim te akcje mogą być sprzedane osobom trzecim. W przypadku otrzymania oferty od osoby trzeciej na zakup akcji, Shareholders Agreement zobowiązywałby sprzedającego do przedstawienia kopii tej oferty współudziałowcom, którzy mogliby dokonać zakupu akcji od współudziałowca w określonym czasie i na takich samych warunkach, jakie zaproponował potencjalny nabywca spoza korporacji.

W sytuacji, gdy współakcjonariusze muszą się rozejść i nie ma oferty zakupu akcji od osoby trzeciej, Shareholders Agreements często stosują zasadę znaną jako "Shotgun Provision". Jest to mechanizm, w którym współudziałowiec, który pragnie odejść lub przejąć biznes, przedstawia ofertę sprzedaży swoich akcji partnerom, jednocześnie dając ofertę wykupu ich akcji za taką samą cenę i na takich samych zasadach. Inaczej mówiąc, oferta jest taka sama bez względu czy dotyczy sprzedaży, czy kupna i pozostali współudziałowcy dokonują wyboru – kupią akcje dającego ofertę lub sprzedadzą mu swoje akcje. Największym niebezpieczeństwem jest tutaj sytuacja, gdy współudziałowcy nie dysponują tymi samymi możliwościami finansowymi.

Wówczas osoba składająca ofertę ma przewagę nad partnerami, którzy nie są w stanie wykupić jej akcji. Będą więc zmuszeni sprzedać. Z oczywistych względów mechanizm ten jest najczęściej wykorzystywany w przypadku biznesów dochodowych, i jednym z najważniejszych zadań dla sprzedającego i kupującego jest właściwa wycena akcji.

5. Przyjmowanie nowych współudziałowców

Przyjmowanie nowych współudziałowców do corporation może nastąpić poprzez sprzedaż części akcji przez jednego lub kilku współakcjonariuszy nowej osobie, bądź poprzez "wydanie" lub sprzedaż nowych akcji przez samą corporation. W tym drugim przypadku, ponieważ ilość akcji corporation się zwiększy, procentowe udziały poszczególnych akcjonariuszy proporcjonalnie zmaleją. Poza tym, jeżeli umowa ma status Unanimous Shareholders Agreement, nowy współudziałowiec nabierze jednocześnie praw kolejnego dyrektora. Z tych powodów przyjmowanie nowych współudziałowców jest w Shareholders Agreement obłożone restrykcjami i zdarza się najczęściej, gdy biznes potrzebuje zastrzyku funduszy od kolejnego inwestora. Często zgodzi się on zainwestować jedynie, gdy otrzyma dogodne udziały i odpowiednie stanowisko w corporation. "Bezpieczniejsze" przyjęcie inwestora może nastąpić poprzez wydanie mu akcji preferencyjnych, których posiadacze nie mają prawa współdecydowania w zasadniczych sprawach firmy, a otrzymują jedynie preferencyjne prawo do części zysku (dividends). Shareholder Agreements często dają prawo weta każdemu ze współudziałowców co do przyjmowania nowych partnerów do biznesu.

6. Zasady dofinansowywania biznesu

Kolejnym ważnym obszarem do uzgodnienia przez współudziałowców są zasady rządzące dofinansowaniem firmy. Często umowa zobowiązuje współudziałowców do dopłat gotówki proporcjonalnie do udziałów. Zasady te muszą być dokładnie przemyślane przed ich podpisaniem, ponieważ wiążą się z nimi najczęściej kary nakładane na współudziałowców w razie ich niespełnienia, włącznie z rozwiązaniem umowy. To ostatnie może prowadzić do uruchomienia mechanizmu wymuszenia sprzedaży udziału akcji przez opornego współakcjonariusza pozostałym na niekorzystnych warunkach.

Zobowiązania do dopłat inwestycji winny również być bardzo ostrożnie podpisywane przez udziałowców, którzy dysponują znacznie mniejszymi środkami finansowymi niż ich partnerzy, gdyż nie będą oni w stanie w równym stopniu się z nich wywiązać. Podobnie, współudziałowcy mogą uzgodnić zasady zaciągania zadłużeń od osób trzecich lub instytucji finansowych i zasady ewentualnego udzielania personalnych gwarancji przez współudziałowców.

7. Przekazywanie udziałów spadkobiercom akcjonariuszy

Jak zauważyliśmy, pakiet akcji, które akcjonariusz posiada, jest dowodem współwłasności corporation. Akcje są jego osobistą własnością, którą może sprzedać lub przekazać innym, a w przypadku śmierci akcje te przechodzą na własność jego spadkobierców. W przypadku tej ostatniej sytuacji, wspólnicy biznesowi zmarłego mogą stanąć w sytuacji konieczności współpracy z osobami (to znaczy spadkobiercami), z którymi nie zamierzali współpracować. Spadkobiercy ci, jako akcjonariusze, nabędą prawo głosu i współdecydowania w sprawach biznesowych firmy, co w przypadku gdy ich kompetencje w zakresie danej działalności biznesowej są ograniczone, może mieć negatywny wpływ na działalność przedsiębiorstwa i jest niepożądane przez pozostałych wspólników. Z drugiej strony, spadkobiercy najczęściej oczekują spłaty finansowej wartości udziałów zmarłego akcjonariusza i nie są zainteresowani dalszym współudziałem w biznesie. Shareholders Agreement często zawiera więc warunki, na jakich nastąpi wykup tych akcji (akcje te mogą być wykupione przez samą corporation lub przez pozostałych współakcjonariuszy). Umowa powinna zawierać mechanizm wyceny wartości akcji i określać czas, w którym wykup ma nastąpić. Wykup może nastąpić jednorazowo lub być rozłożony etapowo w czasie, aby ułatwić biznesowi jego spłatę.

8. Określenie zasad działalności współudziałowców w konkurencyjnych biznesach

Jak podkreślaliśmy, akcjonariusze są przede wszystkim inwestorami w danym biznesie. Mogą być lub nie jego pracownikami. Jeżeli w nim nie pracują, mogą posiadać udziały i być zaangażowani w innych przedsięwzięciach biznesowych. Wówczas może się zdarzyć sytuacja, iż popadną w konflikt interesów, działając i podejmując decyzje w przedsiębiorstwach, które ze sobą pośrednio lub bezpośrednio konkurują. Mogą też starać się nakłonić pożądanych pracowników do przejścia z jednej firmy do drugiej na niekorzyść tej pierwszej. Aby uniknąć takich sytuacji Shareholders Agreement powinien zawierać sekcje zabraniające konkurencji z danym biznesem (non-competition clauses) i "podbierania" pracowników (non-solicitation clauses).

Bardzo ważne jest również, aby współakcjonariusze zobowiązali się do przestrzegania tajemnic biznesowych firmy (confidentiality).

9. Zasady wyceny akcji i określenia wartości firmy

Jednym z najważniejszych elementów umowy Shareholders Agreement jest ustalenie zasad wyceny akcji (shares) corporation. Mechanizm wyceny akcji jest niezbędny do sprawnego wprowadzenia w życie innych elementów umowy. Jest wiele możliwości wyceny wartości danego przedsiębiorstwa i każda z nich może dać zupełnie inny rezultat. Jedną z najprostszych i najczęstszych metod jest wycena przez księgowego danego biznesu. Da ona jednak jedynie tzw. book value przedsiębiorstwa z pominięciem innych istotnych danych (na przykład wartości tzw. dobrego imienia firmy – goodwill, itp.). Umowa może więc zakładać, iż w przypadku konfliktu co do ustalenia wartości biznesu (a więc i jego akcji), każda ze stron konfliktu zatrudni własnego kompetentnego biegłego i dwie wyceny zostaną dodane i poddane średniej arytmetycznej, która będzie stanowić końcową wartość, jaką strony zobowiążą się zaakceptować.

10. Zasady rozwiązywania konfliktów pomiędzy współudziałowcami

Shareholders Agreement może również zawierać mechanizmy rozstrzygania sporów pomiędzy współudziałowcami, w celu uniknięcia sytuacji patowych oraz dla maksymalnego zminimalizowania kosztownych rozwiązań sądowych. Jednym z mechanizmów może być mediacja (mediation) lub arbitraż (arbitration). Ten ostatni sposób należy jednak stosować z ostrożnością, gdyż w przypadku poważnych sporów decyzje sądowe mogą być bardziej sprawiedliwe niż decyzje arbitra.

Jak zauważyliśmy na wstępie, powyższa lista tematów zawartych w umowach między współudziałowcami spółki akcyjnej w Kanadzie nie jest wyczerpująca i stanowi jedynie przykład tego, co można w niej zawrzeć. Na zakończenie należy raz jeszcze podkreślić, iż każda umowa Shareholders Agreement musi być tak skonstruowana, aby nie popadła w konflikt z innymi dokumentami danej firmy oraz z aktami prawnymi, które tworzą corporation. Należy również pamiętać, iż fakt, że umowa istnieje, musi być zanotowany pisemnie na każdym dokumencie akcji (share certificate) corporation, aby zapobiec sytuacji, iż akcja taka mogłaby być przekazana nowemu akcjonariuszowi bez ujawnienia, iż jej przekazanie jest niemożliwe bez spełnienia warunków Shareholders Agreement.

Janusz Puźniak
Barrister and Solicitor (Ontario, Canada)
Attorney at Law (Missouri and New York, USA)
905-890-2112
416-999-3023