Od roku 1998, kiedy to Sąd Najwyższy Kanady zdecydował, że małżonkowie przejmujący rolę rodzica w stosunku do dzieci współmałżonka z byłego związku mają obowiązki alimentacyjne, sądy przy decydowaniu, czy dana osoba ma obowiązek alimentacyjny, biorą pod uwagę następujące czynniki:

• Czy dziecko z poprzedniego związku brało udział w życiu rodzinnym w taki sam sposób, w jaki brałoby lub bierze dziecko z istniejącego związku.
• Czy osoba występująca w roli rodzica dokładała się finansowo do utrzymania dziecka.
• Czy osoba występująca w roli rodzica zachowywała się w stosunku do dziecka tak jak rodzic (wykonywała prace przy dziecku, mówiła mu, co robić, a czego nie robić, karała lub nagradzała postępowanie).
• Czy sprawiała na osobach postronnych wrażenie, że była ona odpowiedzialna za dziecko jako jego rodzic.

Sąd bierze pod uwagę mnóstwo detali, na przykład czy dziecko mówiło do takiego rodzica "mamo", "tato", czy taki rodzic wyraził intencję, by być traktowany jako rodzic dziecka, czy wyjeżdżali razem na wakacje, czy ta osoba chodziła do szkoły na wywiadówki, brała udział w zajęciach pozalekcyjnych. Sąd bierze pod uwagę charakter relacji dziecka z jego niebiologicznym rodzicem. Generalnie rzecz biorąc, przy ustalaniu obowiązku alimentacyjnego dla osoby, która przejęła rolę rodzica, decyzję podejmuje się indywidualnie w każdym przypadku.

Niektóre przypadki są bardziej skomplikowane, na przykład w sytuacji, w której ktoś przejął obowiązki ojca, gdyż został wprowadzony w błąd oświadczeniem, że jest biologicznym ojcem. Sąd z reguły orzeka wtedy, że ta osoba ma obowiązek alimentacyjny. Niemniej jednak w każdej konkretnej sytuacji decyzja jest podejmowana z uwzględnieniem faktów.

Warto wiedzieć, że w przeciwieństwie do sytuacji, w których obowiązki alimentacyjne ma biologiczny rodzic i w których wysokość alimentów ustalana jest automatycznie (tabela uwzględniająca dochód rodzica i liczbę dzieci), w przypadkach, gdy dana osoba przejęła rolę rodzica, sąd może podjąć decyzję, że osoba ta będzie płacić alimenty, ale w wysokości innej niż przewidziano w tabeli. Jeżeli biologiczny rodzic płaci alimenty, wcale nie oznacza to, że osoba, która przejęła obowiązki rodzica, jest zwolniona z alimentacji. Często zdarza się, że osoba, która przejęła obowiązki rodzica, ma większy dochód i musi dopłacić różnicę między alimentami ojca naturalnego a alimentami, które wynikają z tabeli z uwzględnieniem jej zarobków. Co dzieje się, jeśli osoba pełniąca rolę rodzica rozstała się z matką i decyduje, że nie chce mieć nic wspólnego z jej dziećmi ? W zasadzie nie ma to żadnego wpływu na obowiązek alimentacyjny, choć zasada ta nie działa w obie strony. Jeżeli po rozstaniu matki z niebiologicznym ojcem, dziecko, z reguły kilkunastoletnie, zrywa kontakty z ojczymem, to sąd może zdecydować, że dziecko zakończyło relacje z niebiologicznym ojcem i zwolnić go z płacenia alimentów.

Jak długo trzeba płacić alimenty? W ogólnym zarysie alimenty płaci się na dzieci, które nie osiągnęły pełnoletności, znajdują się pod opieką rodziców i uczęszczają do szkoły w pełnym wymiarze godzin. Jeżeli dziecko jest chore lub niepełnosprawne i przez to pozostaje pod opieką rodzica po osiągnięciu pełnoletności, zakres płatności alimentów może zostać przedłużony, nawet gdy dziecko nie uczęszcza do szkoły. Alimenty płaci się także na dzieci, które osiągnęły pełnoletność, ale uczęszczają do szkoły w pełnym wymiarze godzin. Obowiązek alimentacyjny z reguły trawa aż do otrzymania przez dziecko pierwszego tytułu uniwersyteckiego. Prawo do alimentacji traktowane jest jako prawo przysługujące dziecku, a nie rodzicowi, z którym mieszka. Niemniej jednak alimenty płaci się rodzicowi i rodzic musi wystąpić o nie do sądu w przypadku, gdy drugi rodzic odmawia ich płacenia.

Często jestem pytana o to, co dzieje się w sytuacjach, gdy dziecko zostało zaadoptowane? Czy w dalszym ciągu biologiczni rodzice mają obowiązek alimentacyjny? Najprostszą odpowiedzią na to pytanie jest stwierdzenie, że adopcja kończy wszystkie związki między dzieckiem a jego (jej) biologicznymi rodzicami i stwarza układ między dzieckiem a rodzicami adopcyjnymi, który w świetle prawa jest identyczny jak między dzieckiem i rodzicami naturalnymi. W związku z tym, gdy dziecko zostaje adoptowane, jego biologiczni rodzice przestają być jego rodzicami, a tym samym nie mają w stosunku do niego obowiązków alimentacyjnych ani żadnych innych.

Zdarza się też, że klienci pytają, czy przed wstąpieniem w nowy związek lub przed zamieszkaniem razem, mogą zawrzeć umowę, która zwolni nowego partnera rodzica z ewentualnego obowiązku alimentacyjnego. Krótka odpowiedź na to pytanie brzmi – "nie". Alimenty są prawem dzieci i rodzice nie mogą sporządzić umowy, która pozbawi je tego prawa. Taki kontrakt sąd uzna za nieważny i podejmie decyzję alimentacyjną w oparciu o fakty, czyli o to, czy dana osoba przejęła obowiązki rodzica. Jeżeli odpowiedź na to pytanie jest twierdząca, to sąd ustala wysokość alimentów, co jak wspomniałam, nie jest korzystaniem z tabeli, lecz leży w gestii sądu.

A co w przypadkach, gdy matka dziecka nie wymaga, by biologiczny ojciec płacił alimenty? Czy osoba, która przejęła rolę rodzica, musi płacić całą kwotę alimentów? Jest to trudne pytanie i nie ma na nie prostej, jednoznacznej odpowiedzi. W Ontario podjęto jednak kilkanaście decyzji sugerujących, że jeśli matka chce, by mężczyzna, który przejął rolę rodzica, płacił alimenty, to musi ona odszukać biologicznego ojca i żądać od niego stosownych alimentów. Istnieją przypadki, w których sąd zadecydował, że jeśli matka nie szuka biologicznego ojca i nie wymaga od niego płacenia alimentów, to te płacone przez osobę, która przejęła rolę rodzica, będą niższe. Jeśli istnieją obiektywne przyczyny, powodujące, że biologiczny ojciec nie może płacić alimentów, np. nie ma go w kraju, nie ma żadnego dochodu, jest nieznany, nie żyje lub z innych powodów nie może wywiązywać się z obowiązków alimentacyjnych, to często sądy decydują, że osoba, która przejęła obowiązki rodzica, musi płacić całą kwotę alimentów. W tym miejscu trzeba wspomnieć, że nie ma ograniczeń co do tego, ile osób przejęło obowiązki rodzicielskie. Wobec czego dziecko (dzieci) może być utrzymywane przez ojca biologicznego i jedną lub więcej osób, które przejęły rolę rodzica w jakimś okresie życia dziecka.

Alimenty nie muszą być płacone w oparciu o decyzję sądową. Rozstająca się para może porozumieć się w tej kwestii i wpisać warunki płacenia alimentów w umowę separacyjną.
Warto jednak pamiętać, że tak samo jak z innymi kwestiami prawnymi wynikającymi przy okazji rozwodów i separacji, prywatne umowy nie mogą drastycznie odbiegać od istniejącego stanu prawnego. Zwłaszcza w kwestiach regulujących wszystkie sprawy związane z dziećmi, sądy chętnie zmieniają warunki zawartych umów, działając w najlepszym interesie dzieci.

Generalnie rzecz biorąc, decyzje dotyczące alimentowania dziecka przez osoby, które przejęły rolę rodzica, są bardzo skomplikowane, nie zawsze konsekwentne i nie zawsze jasne, dlatego bardzo ważne jest, by w sytuacji, gdy alimentacja niebiologicznego dziecka jest brana pod uwagę, skorzystać z porady prawnika.

Monika J. Curyk
Barrister & Solicitor, Notary Public
289.232.6166
Mississauga, Ontario, Kanada

Treść niniejszego artykułu w żadnym wypadku nie powinna być traktowana jako porada prawna. Celem artykułu jest wyłącznie udzielenie ogólnych informacji.