Szanowni Czytelnicy - przedstawiam Państwu kolejny artykuł z cyklu "POWROTY" – cyklu dobrze przyjętego przez Czytelników "GOŃCA". Do tej pory w jego ramach ukazały się następujące artykuły: część 1 "Obywatelstwo polskie dla dzieci urodzonych w Kanadzie" opublikowana w październiku 2010 r., część 2 "Polskie dokumenty tożsamości" opublikowana w listopadzie 2010 r., część 3 "Rozwód w Kanadzie i jego skutki prawne w Polsce" opublikowana w marcu 2011 r., część 4 " jak nabyć spadek w Polsce – zasady dziedziczenia" opublikowana w kwietniu 2011 r., część 5 "Zachowek – ochrona osób najbliższych przed pominięciem w testamencie" opublikowana w maju 2011 r., część 6 "Jak nabyć własność nieruchomości w Polsce nie będąc jej właścicielem – instytucja zasiedzenia" opublikowana w czerwcu 2011 r., część 7 "Podział majątku małżonków po rozwodzie – według prawa polskiego" opublikowana w lipcu 2011 r. część 8 "Testament w Polsce – jak sporządzić ważny dokument" opublikowany w sierpniu 2011 r., część 9 "Ustalenie ojcostwa dziecka – według prawa polskiego" opublikowany we wrześniowym wydaniu gazety, część 10 "Obowiązek alimentacyjny wobec dziecka – według prawa polskiego" opublikowany w październiku 2011r., część 11 "Darowizna w Polsce – czyli jak skutecznie przekazać majątek najbliższym za życia" opublikowana w listopadzie 2011 r., część 12 "Dział spadku – według prawa polskiego" zamieszczona w grudniowym wydaniu Gońca, część 13 "Podatek od spadków i darowizn w Polsce" opublikowana w styczniu 2012 r., część 14 "Obowiązki alimentacyjne między byłymi małżonkami" opublikowana w lutym 2012 r., część 15 "Kontakty z dzieckiem po rozwodzie według prawa polskiego" opublikowana w marcu 2012r., część 16 "Zapis windykacyjny – nowy sposób rozporządzania majątkiem po śmierci" opublikowana w kwietniu 2012r.
W dzisiejszym artykule omówię dopuszczalne prawnie sposoby uniknięcia zapłaty zachowku na rzecz osób uprawnionych do jego otrzymania w świetle polskiego prawa spadkowego tj. dzieci (również z poprzedniego małżeństwa), małżonka i rodziców.
Do podstawowych sposobów uniknięcia zapłaty zachowku można zaliczyć wydziedziczenie. Przyczyna wydziedziczenia nie może być jednak dowolna i musi wynikać z testamentu. Polskie prawo cywilne mówi o 3 przyczynach tj. gdy uprawniony do zachowku:
1. dopuścił się wobec spadkodawcy lub bliskiej mu osoby umyślnego przestępstwa przeciwko zdrowiu, życiu, wolności lub rażącej obrazy czci,
2. wbrew woli spadkodawcy, postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
3. uporczywie nie dopełniał wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Innym z możliwych sposobów uniknięcia zapłaty zachowku jest zawarcie z przyszłym, potencjalnym spadkobiercą umowy o zrzeczeniu się praw do spadku. Umowa taka musi być zawarta w formie aktu notarialnego, z każdym ze spadkobierców osobno. W przypadku zmiany zdania należy zawrzeć drugą umowę o uchylenie zrzeczenia się spadku – również w formie notarialnej. Bez zachowania tej formy umowa taka jest nieważna i nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Zrzeczenie się prawa do spadku obejmuje również dzieci spadkobiercy. Do zawarcia takiej umowy niezbędna jest jednak dobra wola spadkobierców, którzy muszą samodzielnie stawić się do notariusza.
Aby mąż, czy żona mogli uniknąć zapłaty zachowku pasierbom należy rozporządzić majątkiem jeszcze za życia obojga. Dotyczy to majątku, którego dorobili się wspólnie po zawarciu związku małżeńskiego. Małżonkowie tacy powinni na początek sporządzić u notariusza intercyzę (tj. umowę o rozdzielności majątkowej). Ustaje wtedy wspólność majątkowa między małżonkami i mogą oni dokonać podziału wspólnego majątku. Gdy w skład wspólnego majątku wchodzi nieruchomość podział majątku musi zostać dokonany u notariusza lub przed sądem. Wtedy jeden z małżonków, który w wyniku podziału otrzymał prawo do połowy mieszkania może, również w formie aktu notarialnego, przenieść swą część na drugiego małżonka. Jednak aby uniknąć płacenia zachowku – nie może tego dokonać ani w formie sprzedaży, ani w formie darowizny. Najskuteczniejszym sposobem uniknięcia obowiązku zapłaty zachowku jest zawarcie umowy dożywocia. Umowa taka polega na przeniesieniu własności nieruchomości, albo jej części na nabywcę w zamian za zapewnienie dożywotniego utrzymania. Zawiera ją w formie aktu notarialnego zbywca z nabywcą tego prawa. Zapewnienie utrzymania polega na tym, że osobę która oddała lokal, w zamian za dożywocie, przyjmuje się do mieszkania, jako domownika, dostarcza się mu wyżywienia, mieszkania, światła, opału, zapewnia się odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie. Natomiast po śmierci osoby uprawnionej sprawia się jej własnym kosztem pogrzeb, odpowiadający zwyczajom miejscowym. Gdy małżonkowie, mający rozdzielność majątkową, zawrą między sobą umowę dożywocia nastąpi przeniesienie własności nieruchomości na rzecz jednego z małżonków. Mieszkanie to wchodzi do jego majątku osobistego, natomiast małżonkowi uprawnionemu nie przysługuje już prawo do mieszkania. Zmiany właściciela lokalu należy wpisać do księgi wieczystej nieruchomości. Po śmierci osoby uprawnionej – jej spadkobiercy ustawowi nie mają prawa do zachowku z tego mieszkania, gdyż nie weszło ono do masy spadkowej.
Zawarcie umowy dożywocia jest również korzystne dla drugiego małżonka. Interesy zbywcy, który przestał być właścicielem mieszkania są również zabezpieczone, ponieważ mieszkanie obciążone zostało prawem dożywocia, które wpisano do księgi wieczystej. W przypadku pogorszenia się w przyszłości stosunków między małżonkami uprawniony chroniony jest w następujący sposób: w razie sprzedaży mieszkania prawa te wpisane są do księgi wieczystej nieruchomości i nowy właściciel ponosi osobistą odpowiedzialność za świadczenia objęte tym prawem lub istnieje również prawna możliwość zamiany dożywocia na dożywotnią rentę.
Pewne problemy mogą wystąpić, gdy wspólnym majątkiem jest mieszkanie zakupione na kredyt. Po zawarciu umowy u notariusza o rozdzielności majątkowej małżonkowie mogą przystępować do podziału majątku. Jednak gdy mieszkanie zakupione jest na kredyt to na podział takiego mieszkania zgodę musi wyrazić bank, aby dług przejął jeden z małżonków. Do czasu wyrażenia tej zgody oboje małżonkowie są dłużnikami. Nie można bowiem dzielić długu, bez zgody wierzyciel, którym jest bank.
Podsumowując należy podkreślić, iż spadkodawca ma prawne możliwości kreowania kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia po nim. Może to zrobić dysponując majątkiem jeszcze za życia, albo poprzez sporządzenie testamentu na wypadek śmierci. Jednak pewna, najbliższa grupa osób (tj. dzieci, małżonek i rodzice) chronieni są przez ustawodawcę przed pominięciem w testamencie przez instytucję zachowku. W przypadku gdy spadkodawca nie chce by dziedziczyły po nim np. dzieci z pierwszego małżeństwa (lub nie chce by otrzymały one zachowek) ma możliwość dokonania jednej ze wskazanych w artykule dróg postępowania. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości w tej trudnej i ważnej materii polecam zwrócenie się do polskiego adwokata, który pomoże w wyborze właściwej i skutecznej drogi postępowania.
Monika Skrzypek – Paliwoda - adwokat
reprezentująca w całym kraju sprawy
Polaków powracających do Ojczyzny,
prowadząca Kancelarię Adwokacką
w Polsce
