Co do podziału majątku po śmierci, mogli to już zrobić tylko spadkobiercy dobrowolnie przed notariuszem lub w razie braku wzajemnej zgody majątek dzielił sąd w postępowaniu o dział spadku. Spadkobierca nie mógł przyznawać poszczególnych składników swego majątku swobodnie wybranym osobom, bowiem w Polsce obowiązywała zasada sukcesji uniwersalnej, tj. spadkobierca dziedziczył po spadkodawcy cały majątek, a nie poszczególne składniki. Gdy spadkobierców było kilku, nie można było wskazać, który składnik majątku kto odziedziczy. Istniał co prawda zapis zwykły (obligacyjny), który powodował, iż osoba obdarowana zapisem mogła wystąpić przeciwko spadkobiercy z roszczeniem wydania mu konkretnej rzeczy ze spadku. Jednak nie następowało to automatycznie, z chwilą śmierci spadkodawcy. Nie dawało również gwarancji uzyskania wskazanej rzeczy ze spadku, np. w sytuacji gdy spadkobiercy rozporządzili daną rzeczą na rzecz osoby trzeciej – zapisobiercy pozostawało wtedy jedynie dochodzenie odszkodowania. Istotną wadą tego rozwiązania był również długi okres, jaki mijał między otwarciem spadku a wykonaniem zapisu.

      Zapis taki wymagał również od zapisobierców dodatkowych działań, tj. ustalenie spadkobierców, zawarcie z nimi umowy o wykonanie zapisu. Z tego względu polski ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie instytucji zapisu windykacyjnego. Jego podstawowe zalety to fakt nabycia przez zapisobiercę przeznaczonych mu praw automatycznie, z chwilą otwarcia spadku. Przedmiot zapisu staje się własnością zapisobiercy już w chwili otwarcia spadku (tj. wraz ze śmiercią spadkodawcy.) Zapis taki jest czynnością jednostronną, w każdej chwili odwołalną. Zapewnia on więc pełną realizację zasady swobody testowania. Nabywca nabywa dane przedmioty już z chwilą śmierci testatora i jest to nabycie pewne, niezależne od woli innych podmiotów. Instytucja ta zapewnia więc możliwość dokonania działu spadku już przez samego spadkodawcę. Dla skutecznego dokonania zapisu windykacyjnego konieczne jest sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego. Nabycie przedmiotu zapisu zachodzi z chwilą śmierci spadkodawcy, bez konieczności dokonywania dalszych formalności. Przedmiotem zapisu mogą być: a) rzeczy oznaczone co do tożsamości, b) zbywalne prawa majątkowe, c) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, d) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności. Zapis windykacyjny daje więc spadkodawcy szeroką swobodę rozrządzania majątkiem po śmierci poprzez przyznanie konkretnych przedmiotów konkretnym osobom.

      Należy pamiętać, iż zapis windykacyjny jest skuteczny jedynie wtedy, gdy przedmiot zapisu należy do spadkodawcy w chwili jego śmierci. Wymagane jest również, aby zapisobierca żył w chwili śmierci spadkodawcy. Gdy te warunki są spełnione, przedmiot zapisu jest wyłączony ze spadku. Zapis windykacyjny nie może być również ustanowiony z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Zapis można odrzucić w ciągu 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o nim, a brak oświadczenia w tym terminie uznaje się za przyjęcie zapisu.

      Zapisobierca odpowiada za długi spadkowe do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego. Do momentu działu spadku zapisobierca odpowiada za długi spadkowe solidarnie ze spadkobiercami z całego swego majątku, po dokonanym dziale spadku zapisobierca odpowiada tylko do wysokości otrzymanego przysporzenia. Wartość zapisu windykacyjnego dolicza się do spadku przy obliczaniu wysokości zachowku. Zapisobierca odpowiada również w pierwszej kolejności przed obdarowanymi za wypłatę zachowku. Zachowku można dochodzić w ciągu 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu.

      W zakresie proceduralnym uległa zmianie treść postanowienia o stwierdzenia nabycia spadku, które zostało rozszerzone o dane zapisobiercy, zapisie windykacyjnym oraz przedmiocie zapisu. Informacje te umieszcza się również w akcie poświadczenia dziedziczenia.

      Podsumowując, można więc stwierdzić, iż wprowadzenie w dniu 23 października 2011 r. instytucji zapisu windykacyjnego zrewolucjonizowało polskie prawo spadkowe. Od woli spadkodawcy zależy więc teraz, jak podzieli swój majątek po śmierci – dokonanie zapisu jest bowiem czynnością jednostronną i odwołalną (aż do dnia śmierci) poprzez sporządzenie kolejnego testamentu w formie notarialnej.

adw. Monika Skrzypek-Paliwoda

reprezentująca w całym kraju sprawy

Polaków powracających do Ojczyzny,

prowadząca Kancelarię Adwokacką

w Polsce