Pominięcie w testamencie nie jest wydziedziczeniem, choć tak to się czasami potocznie nazywa. Bliskiemu bowiem należy się wtedy zachowek.

Wydziedziczeniem jest dopiero całkowite pozbawienie schedy osoby należącej do kręgu uprawnionych do zachowku. Wydziedziczyć spadkobiercę można tylko w testamencie. Jest to swoista sankcja za poważne przewiny. Prawo dopuszcza pozbawienie zachowku tylko w trzech wypadkach (art. 1008 kodeksu cywilnego):

- gdy spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, czyli normami godziwego postępowania;

- gdy dopuścił się wobec spadkodawcy albo najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

- gdy uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Jako przykład zachowania naruszającego zasady współżycia społecznego można podać: urządzanie awantur, pijaństwo, narkomanię, odmawianie podjęcia pracy, zaniedbywanie własnej rodziny i obarczanie ojca ciężarem utrzymywania wnuków i synowej. Nie każde jednak zachowanie sprzeczne z wolą spadkodawcy i naganne może być powodem wydziedziczenia. Takie postępowanie musi też być „uporczywe”.

Przyczyną wydziedziczenia może być dopuszczenie się względem spadkodawcy lub osoby mu bliskiej pobicia, uszkodzenia ciała, gróźb, szykan itp. Nie może stać się nią jakaś sprzeczka ze spadkodawcą czy np. jego żoną, dziećmi z innego małżeństwa.

Będzie ono wchodziło w rachubę tylko w sytuacji, którą można uznać za „rażącą obrazę ich czci”. Także niedopełnienie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych, np. uchylanie się od niezbędnego materialnego wspierania matki, nieudzielenie jej opieki potrzebnej w chorobie, może uzasadniać całkowite pozbawienie dziedzictwa, ale tylko wówczas, gdy jest „uporczywe”.

Naganne zachowanie bliskiego musi być świadome, zawinione. Babka nie może więc np. wydziedziczyć wnuka (dziecka zmarłego syna), jeśli wnuk nie był w stanie zapewnić jej opieki z powodu własnej obłożnej choroby albo długotrwałej nieobecności z powodu wyjazdu.

Przyczyna wskazana w testamencie

Przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu (art. 1009 k. c.). Musi to być jedna z trzech wskazanych przyczyn. Nie wystarczy więc wskazanie jakiegoś postępowania sprzecznego z wolą spadkodawcy i według niego nagannego.

Spadkobierca jednak nie musi określać przyczyny wydziedziczenia wyraźnie. Nie jest zwłaszcza konieczne posługiwanie się sformułowaniami z kodeksu cywilnego. Wystarczy, jeśli można ją ustalić na podstawie treści całego testamentu lub pewnych jego fragmentów.

Nie jest możliwe wydziedziczenie częściowe. Nie jest też dopuszczalne tzw. wydziedziczenie za karę, warunkowe, na wypadek gdy np. córka czy syn nie zmieni nagannego trybu życia. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, a więc należącego do kręgu najbliższych, jeżeli mu przebaczył (art. 1010 § 1 k.c.). Ustalenie, czy rzeczywiście do tego doszło, należy do sądu, jeśli spadkobierca powoła się na tę okoliczność. Po ustaleniu przez sąd, iż istotnie spadkodawca takiej osobie przebaczył, wydziedziczony odzyskuje prawo do zachowku. Jeśli w chwili przebaczenia spadkodawca był na przykład ubezwłasnowolniony, przebaczenie też będzie skuteczne, jeśli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Nie będzie ważne przebaczenie wymuszone groźbą albo spowodowane wprowadzeniem w błąd.

Wnuki nie odpowiadają za ojców

Wydziedziczenie syna nie może dotknąć wnuków, chyba że również ich zachowanie było naganne, ale wtedy dla odsunięcia od schedy również te wnuki dziadek czy babka musieliby wydziedziczyć.

Jeżeli wydziedziczony ma dzieci lub wnuki, prawo do zachowku przechodzi na nich (art. 1011 k.c.). Prawo więc nie zezwala, by wnuki były karane za przewiny rodziców.

Spadkodawca może w testamencie pozbawić najbliższych nie tylko spadku, ale i zachowku. Nazywa się to wydziedziczeniem
Jeżeli wydziedziczony uważa, iż spadkodawca nie miał do tego powodów, może wystąpić przeciwko spadkobiercy do sądu o wypłacenie mu zachowku. W takim wypadku dopuszczalność wydziedziczenia będzie oceniał sąd.

Bez praw do schedy

- Spadkobierca – zarówno ustawowy, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, jak i powołany do spadku w testamencie może być całkowicie pozbawiony schedy w wyniku uznania go przez sąd za niegodnego dziedziczenia. Tak będzie, jeśli dopuścił się ciężkich przewinień wobec spadkodawcy albo mataczył w kwestii testamentu. To samo dotyczy zapisobiercy.

- Nie może dziedziczyć małżonek zmarłego, jeśli pozostawał ze spadkodawcą w faktycznej separacji (chyba że spadkodawca uwzględnił go w testamencie), a w pewnych sytuacjach – jeśli zmarły wszczął sprawę o rozwód.

- Możliwa jest rezygnacja ze schedy spadkowej w wyniku odrzucenia spadku albo umowy o zrzeczeniu się spadku zawartej z samym spadkodawcą za jego życia.

Monika Skrzypek – Paliwoda

Adwokat
prowadząca w Polsce sprawy z zakresu prawa cywilnego
Kancelaria Adwokacka w Polsce
SEMPER LEX Prawo i Podatki
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
www.semperlex.pl
tel. 660-464-896
tel. (71) 79 38 900